De aanstaande Amerikaanse president Donald Trump is wars van het morele leiderschap dat de vorige week begraven oud-president Jimmy Carter voorstond. Wat is beter voor de wereld? “Jimmy Carter stond in de Verlichte traditie van presidenten als Thomas Jefferson,” zegt Gerben Bakker, filosoof en analist bij het The Hague Centre for Strategic Studies, in het Filosofisch Elftal voor Trouw. “Volgens die universalistische moraal neem je de rechten in acht van andere individuen dan jijzelf.
Terug brullen naar Poetin en Xi
“Het Trumpisme zet deze morele agenda volledig op losse schroeven. In tijden vol grote dreigingen wenden mensen zich wel vaker tot krachtfiguren, en dat zien we nu ook gebeuren. Trump is in staat om als een soort gorilla overtuigend terug te brullen naar Poetin en Xi Jinping. Misschien kan hij op die manier zelfs een wig drijven tussen China en Rusland.
“In zijn eerste termijn bracht Trump bovendien de Abraham-akkoorden tot een ver stadium, waarmee verschillende Arabische landen de soevereiniteit van Israël erkenden. Die akkoorden werden gefaciliteerd door de Saudische kroonprins Mohammad bin Salman, leider van een regime dat grootschalig mensenrechten schendt. Met hem moest Trump dus zaken doen.
“Politici moeten soms vuile handen maken om moreel wenselijke resultaten te behalen, dat is een ongemakkelijke waarheid die de Amerikaanse politiek filosoof Michael Walzer al formuleerde. Van Trump weten we dat hij daar niet voor terugdeinst.
“Morele rigiditeit levert meestal weinig op in de politiek. Carter beloofde bijvoorbeeld dat hij nooit zou liegen, maar het is helemaal niet de intrinsieke bedoeling van politiek om altijd de waarheid te spreken. Op een gegeven moment keert zo’n belofte zich tegen je.”
Dilemma voor Europa
Bakker: “Wat niet betekent dat Trump geen moreel leiderschap kan tonen. Als hij dat doet, is het echter niet vanuit de universalistische waarden van de liberaal-democratische rechtsstaat, maar meer vanuit de moraal van bijvoorbeeld de Duitse rechtsfilosoof Carl Schmitt. Bij Schmitt is politiek in essentie een strijd en heeft de leider een morele plicht om de vijanden van het volk aan te wijzen.
“Wanneer de wereld in machtsblokken uiteenvalt, splintert ook het morele leiderschap uit elkaar en wordt universalistisch denken onmogelijk. Weinig illustreert het Schmittiaanse denken beter dan Trumps slogan ‘Make America Great Again’. In de jacht op grondstoffen legt Trump nu een claim op Groenland: als Denemarken ooit zo brutaal was om een vlag op Groenland te planten, waarom zou hij dat dan niet mogen?
“Daarmee plaatst Trump Europa voor een dilemma. Als we vasthouden aan onze mensenrechtelijke, ‘softe’ morele agenda worden we door Trumps Amerika platgewalst. Maar als Europa zich assertiever gaat opstellen, bijvoorbeeld door een legerbasis op Groenland te bouwen en daar zélf grafiet uit de grond te halen, betekent dat ook een zwaktebod. Net op het moment dat Europa verantwoording begint af te leggen voor haar in bloed gedrenkte, imperialistische geschiedenis, laat ze zich een neo-imperialistische fase in treiteren door Trump.
“Het blijft lastig om te reageren op Trump, omdat hij zo weinig standvastig is. Is hij een pragmatische dealmaker, of rationaliseren we zijn olifant-in-een-porseleinkast-gedrag te veel, in een poging om er grip op te krijgen? Bij de Capitoolbestorming zag je hoe mensen met zeer diverse opvattingen in Trumps naam bijeenkwamen. Er zaten christenen bij, motorbendes, complotdenkers, extreemrechtse groepen. Het enige wat deze mensen bindt is hun haat jegens progressief Amerika, en Trump fungeert als een projectiescherm voor hun grieven. In essentie weet Trump zelf ook niet waar hij staat. Zijn moreel leiderschap is negatief geladen, het bestaat bij de gratie van de afrekening.”
Na ons de zondvloed
Bakker: “Ik vermoed dat veel Amerikanen en Europeanen ook heimelijk van Trump gecharmeerd zijn. De klimaatramp komt op ons af en Trump vertegenwoordigt een decadent na-ons-de-zondvloed-sentiment in het Westen, een soort morele metaalmoeheid: als het niet lukt om de wereld met z’n allen de goede kant op te sturen, kunnen we maar beter inzetten op bescherming van de eigen groep.”
Bron: Trouw, 16 januari 2025
In het Filosofisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee filosofen uit een poule van elf. Lees hier eerdere afleveringen terug
Experts
Related Content
