De EU kan nog weleens sterker uit deze crisis komen

Crisis? Hoezo crisis? Afgezien van een paar demonstraties in de grotere Griekse steden, reageerde de bevolking gelaten op de uitslag. Ja, of nee, het maakte ook niet zo veel uit. In beide gevallen zouden nieuwe lastige onderhandelingen met Brussel nodig zijn. We komen er wel uit; Tsipras en Merkel moeten wel, hoorde ik regelmatig.

Maar onder de oppervlakte is de crisis enorm, ondanks dat er nog geld uit de automaten kwam. Het vakantieseizoen is begonnen, maar veel Grieken hebben hun boekingen afgezegd, de restaurants en winkels zijn leeg en de stranden verlaten.

Brexit

Aan de vooravond van het referendum speculeerde ik met collega’s op het eiland Patmos uitgebreid over de afloop ervan. De overgrote meerderheid gokte mis. Een Brits oud-minister en parlementariër en ik meenden dat de bevolking ‘nee’ zou stemmen. De ‘stemverklaring’ van de Brit was simpel: er heeft nog nooit een referendum plaatsgevonden dat in het voordeel van de EU eindigde. Daarom vreest hij ook voor een Brexit, ook al zou dat volgens hem dramatisch voor het Verenigd Koninkrijk uitpakken. Ik dacht aan een ‘nee’ omdat door de Griekse trots, het gevoel van vernedering en het feit dat zowel ‘ja’ als ‘nee’ tot nieuwe onderhandelingen zouden leiden, de Grieken zich wel achter Tsipras zouden scharen.

Bovendien past een ‘nee’ in het patroon van een falende EU als het gaat om interne crisisbeheersing. In 2010 kwam het eerste reddingsplan voor Griekenland. Het bleek te weinig en te laat. Electorale overwegingen verhinderden ook daarna het vinden van een snelle en definitieve oplossing. Noordelijke landen wilden onvoldoende geld naar de ‘feestvierende’ Grieken sturen en weigerden de schuld echt te herstructureren. Al voortmodderend verergerde de crisis.

Door de eenzijdige aanpak werd een eigen monster van Frankenstein geschapen dat zich nu tegen de schuldeisers zelf keert. Want al op zondag begon het zwartepieten. Velen wezen in de richting van bondskanselier Merkel die niet over schuldenverlichting wil spreken en de EU-regels te rigide toepast. Bovendien was Duitsland medeverantwoordelijk omdat de Duitsers leningen verschaften waarmee vervolgens Duitse producten werden gekocht. Dat Griekenland niet hervormt blijkt inmiddels een fabel. Tussen 2007 en 2014 hervormde dat land het meest, maar sloopte daarmee tevens zijn economie.

Technocratische aanpak

Positief aan de crisis is dat het debat over Griekenland en de EU eindelijk op een hoger niveau is getild en de echte vraagstukken op tafel liggen, zoals schuldverlichting. Plotseling realiseert men zich dat euro en EU chaotisch uit elkaar kunnen klappen, dat de huidige technocratische aanpak niet werkt en dat gemoraliseer over de Grieken de solidariteit binnen de unie sloopt. Eindelijk wordt ingezien dat door een Grexit China en Rusland ontoelaatbare politieke invloed in Europa kunnen krijgen.

Zelfs in Griekenland zijn nieuwe inzichten ontstaan. Een goed teken is het vertrek van relminister Varoufakis en oppositieleider Samaras als onderdeel van een nieuwe nationale aanpak. Kennelijk is, zoals ik vorige week hoopte, het besef doorgebroken dat er ook iets aan de Griekse houding moet veranderen. Als de sfeer inmiddels niet al te verpest is, zou de EU sterker uit deze crisis kunnen komen.

De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.