De afgelopen twee jaar werd schouderophalend gereageerd als Poetin voor de zoveelste keer het woord ‘kernwapen’ in de mond nam. ‘Hij gebruikt ze toch niet’, was de gemakzuchtige bezweringsformule van veel commentatoren en politici. Daarmee gingen de schouderophalers voorbij aan een oude waarheid: het dreigen met kernwapens is slechts geloofwaardig als je bereid bent ze in te zetten.
Vanuit het perspectief van Poetin komt dat moment steeds dichterbij. Dat bleek toen hij de rechtvaardiging voor de oorlog geleidelijk verschoof van de ontkenning van het bestaansrecht van het ‘nazistische’ Oekraïne naar een confrontatie met de Navo. Daarmee werd de oorlog beschouwd als een bedreiging voor Rusland zelf en werden kernwapens een garantie voor overleven. Volgens het Russische militaire denken is de inzet van kernwapens gerechtvaardigd als Russisch grondgebied gevaar loopt.
Precies daarom gingen eind 2022 alle alarmbellen rinkelen toen Oekraïne de stad Cherson heroverde, die volgens het Kremlin inmiddels onderdeel van Rusland was geworden. Het was de tijd waarin de adviseurs van de Amerikaanse president Biden de kans op vijftig procent schatten dat Poetin het kernwapen daadwerkelijk zou inzetten. Daarom vertrok CIA-directeur Burns naar Ankara om zijn Russische tegenspeler duidelijk te maken dat dit onaanvaardbare gevolgen voor Rusland zou hebben. Dat werkte.
Maar ruim een jaar later begon het nucleaire wapengekletter weer, toen volgens Poetin de dreigementen van het Westen toenamen. Eind mei begon een grote Russische nucleaire oefening als reactie op de uitlatingen van de Britse minister van buitenlandse zaken Cameron en de Franse president Macron. Cameron gaf de Oekraïense president Zelensky toestemming om met Britse langeafstandswapens doelen op Russisch grondgebied te bestoken. Macron sloot de inzet van Franse troepen in Oekraïne niet langer uit. Voor Poetin was het duidelijk: de Navo wil Rusland aanvallen.
Deze onverkwikkelijke gang van zaken is het directe gevolg van Poetins stupide besluit om zonder reden Oekraïne aan te vallen en zijn blunder om te denken dat de klus binnen een paar dagen geklaard zou zijn. Door de dynamiek die het slepende conflict vervolgens kreeg was vooral Biden beducht voor nucleaire escalatie. De Europeanen haalden hun schouders op.
Maar deze week deed Navo-secretaris-generaal Stoltenberg iets onverwachts. In de Telegraph on Sunday stelde hij dat de bondgenoten overwegen het aantal kernwapens te verhogen, een aantal ‘uit de opslag’ te halen en ze operationeel te maken. Bovendien legde hij net als het Witte Huis een relatie met de toenemende nucleaire dreiging van China.
Deze uitspraken zijn opmerkelijk. China valt buiten het Navo-gebied. De Navo zelf heeft geen kernwapens. Ook al vindt consultatie plaats binnen de Nucleaire Plangroep, het zijn Amerika, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk die erover gaan.
De Navo houdt vol dat het nucleaire arsenaal aan alle eisen voldoet, zeker nu de F35 wordt geïntroduceerd en de Amerikanen hun nucleaire bommen in Europa moderniseren. Toch is het de vraag of die afschrikking echt in orde is. Maar Stoltenberg gaf een duidelijk signaal aan Poetin: wij hebben ook kernwapens, stop met dreigen.
Tegelijkertijd gaf hij het startschot voor een nieuwe nucleaire wapenwedloop.
Rob de Wijk, Trouw, 20 juni 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
