Als je ziet wat er dit jaar op de Europese Unie afkomt, dan is duidelijk dat Ursula von der Leyen eerder een Europees oorlogskabinet dan een Europese Commissie nodig heeft om 2020 ongeschonden door te komen, schrijft Rob de Wijk in zijn wekelijkse column voor Trouw. Nu de Brexit een feit lijkt (lijkt, want je weet het maar nooit met de Britten) is alles erop gericht om die ordelijk te laten verlopen en de rest van de wereld duidelijk te maken dat de Unie sterk en eensgezind blijft. Omdat de drie wereldleiders eenzelfde agenda hebben is dat laatste inmiddels makkelijker dan het lijkt.
De presidenten Trump, Xi en Poetin delen hun afkeer van multilateralisme en zijn alle drie voorstander van bilaterale afspraken met de afzonderlijke lidstaten van de Unie. Met de EU als eensgezind blok valt door hen geen voordelige deal te maken, maar met de afzonderlijke lidstaten wel. Welkom terug in de wereld van de machtspolitiek waarin de kleintjes de dupe worden.
De Unie slopen, verzwakken of hacken
Trump wil de door hem verafschuwde Unie slopen met een handelsoorlog en wil af van instellingen die zijn vrijheid van handelen beperken, zoals de Wereldhandelsorganisatie. Door zijn weigering rechters te benoemen in de appellate body kan de WTO niet langer rechtspreken en is die vleugellam geworden. Voor de Unie is dat zo dramatisch dat nu een eigen alternatief wordt opgericht.
Xi ondermijnt de eenheid met zijn Belt-and-Road-initiatief, investeringen en bilaterale afspraken met zeventien Europese landen. Door te hameren op win-win moet China een soft power worden met een grote aantrekkingskracht op achterlopende lidstaten van de Europese Unie. Met landen als Griekenland en Hongarije begint dat aardig te lukken. Doordat die twee landen van twee walletjes eten en Peking en Brussel tegen elkaar uitspelen wordt de Unie verzwakt.
Poetin pakt het minder subtiel aan. Niemand ziet in Rusland een soft power, omdat Rusland economisch te weinig te bieden heeft. Met gas en grondstoffen creëert Rusland afhankelijkheden, die macht en invloed opleveren. Ruslands tactiek bestaat daarnaast uit subversie door desinformatiecampagnes, het beïnvloeden van verkiezingen en hacks.
Het Verenigd Koninklijk wordt na de brexit de eerste speelbal van de grootmachten VS, China, Rusland. Trump wil invloed met een handelsakkoord, Xi met investeringen en mogelijk het BRI-lidmaatschap en Poetin met olie- en gasleveranties en een veilige haven voor Russisch geld. Alleen een verdrag met de EU kan tegenwicht bieden.
Niets verenigt zo als dreigingen van buiten
De nieuwe assertiviteit van de grootmachten is voor Von der Leyens commissie een schitterend argument om eurosceptici de mond te snoeren. Want als Trump, Xi en Poetin succesvol zijn en de Unie ten bate van hun eigen gewin als geopolitieke speler wordt uitgeschakeld, gaat dit per definitie ten koste van de individuele lidstaten. Wat dat betreft zou het mij niet verbazen als de Britten met nostalgie gaan terugkijken op het lidmaatschap van de EU.
Of Von der Leyen echt machtspolitiek zal gaan denken, valt te bezien. Maar de voorwaarden zijn bij de start van dit jaar meer aanwezig dan ooit. Zal ze zich realiseren dat niets zo verenigt als dreigingen van buiten? Of zal ze pogingen van Trump, Poetin en Xi om de EU als wereldspeler te ontmantelen bagatelliseren?
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
