Het doet er niet toe of Kremlinwoordvoerder Peskov het stoppen van doorvoer van producten voor de Russische exclave Kaliningrad door Litouwen ‘onrechtmatig’ vindt. Toen Litouwen EU-lid werd zijn over de doorvoer van personen en goederen inderdaad afspraken gemaakt. Maar door de oorlog en de westerse sancties is alles veranderd.
De kwalificatie ‘onrechtmatig’ klinkt uit Russische mond potsierlijk. De hele oorlog tegen Oekraïne is een flagrante schending van het internationale recht. Het oorlogsrecht wordt geschonden door de doodstraf voor westerse vrijwilligers die aan Oekraïense kant meevechten en krijgsgevangenen worden gemaakt. Ook het grootschalig gebruik van clustermunitie is een schending van het oorlogsrecht. En Joseph Borrell, de buitenlandbaas van de EU, heeft gelijk als hij zegt dat het gebruik van voedsel als wapen een oorlogsmisdaad is.
Het verbieden van de doorvoer kan voor Rusland niet zonder reactie blijven
Het besluit van Litouwen laat echter vooral zien dat Europa steeds verder de oorlog in wordt gezogen. Want het verbieden van de doorvoer kan voor Rusland niet zonder reactie blijven, zeker als dat in Russische ogen de opmaat voor een totale blokkade van Kaliningrad is. De reden is simpel: als Kaliningrad wordt bedreigd, wordt Rusland bedreigd. Poetin heeft dan geen andere keuze dan de exclave aan de Oostzee te verdedigingen.
De positie van de exclave, ingeklemd tussen Polen en Litouwen, wordt door het komende Navo-lidmaatschap van Zweden en Finland extra penibel. Want het hele zeegebied van de Oostzee tot de Finse Golf wordt een Navo-binnenzee. En het eiland Gotland midden in die Oostzee wordt een onzinkbaar vliegkampschip.
De Navo kan dan in crisistijd bepalen welke schepen naar Kaliningrad en de belangrijke Russische haven Sint-Petersburg mogen varen. Voor president Poetin is dit vooruitzicht een nachtmerrie en een oorlogsverklaring. Mocht het tot een volledige blokkade komen, dan kan hij een luchtbrug instellen. Dat deden de geallieerden ook toen Rusland in 1948 en 1949 Berlijn van de buitenwereld afsloot. Wat toen gold, geldt nu ook: het afgrendelen van de exclave is brinkmanship; het balanceren op de rand van een oorlog. Een kernwapenoorlog welteverstaan.
Poetin kan de EU hard raken
Tijdens mijn bezoeken aan de Baltische Staten, vorige week nog aan Litouwen, merkte ik dat men dat risico best wil lopen. Liever nucleaire vernietiging dan onvrijheid, hoor je. De Litouwse minister van buitenlandse zaken Landsbergis staat er geharnast in: “Wij voeren slechts het sanctiebeleid van de EU uit” en “Rusland heeft weinig mogelijkheden tot vergelding”. Zou het?
Een militaire reactie lijkt mij pas aan de orde als Kaliningrad helemaal wordt afgeknepen. Maar economisch kan er veel. De opties variëren van een handelsboycot voor Litouwen tot het dichtdraaien van de gaskraan. Om de gevolgen van dat laatste te pareren heeft Nederland met nog wat landen inmiddels een crisisplan in werking gezet. Dit laat zien dat Poetin de EU hard kan raken.
Het Litouwse besluit laat ook zien dat we de fase van sancties voorbij zijn en zijn beland in de fase van de economische oorlogvoering. Het Westen sloopt Rusland; Rusland sloopt de EU. De EU wil de Russische ‘oorlogsmachine’ stoppen; Rusland wil de EU uit elkaar spelen. Rusland heeft inmiddels betere kaarten. Sancties stoppen de oorlogsmachine niet, maar de EU wordt wel keihard getroffen door het dichtdraaien van de gaskraan.
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
