Column: Het machtsverval van het Westen en de opkomst van China

De eindejaarsbonus voor bondskanselier Angela Merkel bestond dit keer uit Amerikaanse sancties vanwege de aanleg van de gaspijpleiding Nord Stream 2. Omdat Amerika bedrijven aanpakt die bij de bouw betrokken zijn, treft dit ook Nederland. Onbedoeld komen in deze sancties de bepalende ontwikkelingen van de afgelopen tien jaar samen, schrijft Rob de Wijk in zijn wekelijkse column voor Trouw.

Dat waren niet de vele vreselijke aanslagen, zoals die in 2015 in Parijs. Alleen al in november 2015 waren onder meer in het theater de Bataclan 138 doden en ruim 350 gewonden te betreuren. Islamitische Staat, die achter de aanslagen zat, wist het nieuws de afgelopen jaren dan ook te domineren.

Geschenk voor populisten

2015 was overigens ook het jaar waarin voor het eerst over de vluchtelingencrisis werd gesproken. Die crisis was een geschenk voor populisten die zich konden opwerpen als de beschermers van het land tegen de ‘tsunami’ van vreemdelingen die onze identiteit en veiligheid vernietigden. Bovendien beloofden ze hun kiezers een weg naar boven uit het dal van de Grote Recessie, die tien jaar geleden landen aan de rand van de afgrond bracht.

Juist die financiële crisis werd de versneller voor de belangrijkste ontwikkeling van de afgelopen tien jaar, namelijk het machtsverval van het Westen en de opkomst van China. Niet terroristen, migranten of vluchtelingen, maar China verandert de wereld fundamenteel. Als gevolg van de financiële crisis kreeg president Xi Jinping meer speelruimte met zijn buitenlands ­beleid. Via de nieuwe Zijderoutes en omvangrijke in­vesteringen werd China’s macht overal ter wereld voelbaar.

Economische ruggegraat van de wereld

Voor president Donald Trump, die de nummer-1-positie van Amerika bedreigd zag, was dit de aanleiding voor een handelsoorlog die zijn weerga niet kende en het begin van een keihard gevecht over 5G-netwerk, de nieuwe economische ruggegraat van de wereld.

In Europa zagen leiders als de Hongaarse premier Viktor Orbán niet langer het Westen, maar China als een lichtend voorbeeld, met inbegrip van het autocratische politieke systeem. President Vladimir Poetin maakte handig gebruik van de zwakte van het Westen en China’s opkomst. Hij annexeerde in 2015 de Krim en steunde een opstand in het oosten van Oekraïne.

Aanhoudende stroom nepnieuws

Voor de Europeanen was dit een keerpunt. Niet Trump, maar die annexatie was de aanleiding om meer aan defensie te besteden en de collectieve defensieclausule van de Navo af te stoffen. Ruslands nieuwe assertiviteit bleek ook uit de aanhoudende stroom nepnieuws, beïnvloeding van verkiezingen en referenda en moordaanslagen in Europa, zoals die op de voormalige Russische spion Sergej Skripal in Londen in maart 2018. Die aanslag was een tweede keerpunt. De Verenigde Staten zetten zestig Russische diplomaten het land uit en 33 anderen werden door 21 landen naar Moskou teruggestuurd.

De sancties tegen Nord Stream 2 moeten in de context van een veranderende wereldorde worden gezien. Al tijdens de Navo-top van juli 2018 in Brussel riep Trump dat Duitsland ‘volledig door Rusland wordt gecontroleerd’ en dat het belachelijk is dat Amerika Duitsland moet helpen zich tegen Rusland te verdedigen, terwijl Merkel met gasaankopen de militaire opbouw van dat land faciliteert.

Merkels worsteling met Nord Stream 2 laat ook zien dat de Europese leiders zich het komende decennium iets eigen moeten maken dat ze niet meer kunnen: geopolitiek denken.

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.