Een paar jaar geleden vroeg een hoge Chinese functionaris van de Communistische Partij mij of ik wist waarom Chinese leiders ‘Das Kapital’ van Karl Marx lezen. Ik wist het niet. Dat boek was volgens hem een handleiding voor hoe je het eigen volk en vervolgens de rest van de wereld onder de duim kan krijgen.
Het normatieve Marxisme levert namelijk een samenbindend en richtinggevend verhaal op. Als je tenminste gelooft in de stelling dat de uitbuiters van het kapitalisme plaats moeten maken voor een communistische maatschappij waarin iedereen gelijk is.
Als je als leider ook nog eens zegt dat je namens het volk spreekt en dat wil beschermen tegen de uitbuiters, dan is de sprong naar dictatuur snel gemaakt. Hierdoor is in China het communisme een retorische façade geworden waarachter cowboykapitalisme en onderdrukking schuilgaan.
De Sovjet-Unie ging ten onder toen de legitimiteit van het communisme verdween omdat corrupte leiders niet voor welvaart konden zorgen.
Idealistische kijk op het communisme
De jeugdbeweging van de SP herbergt een factie die net als de vroegere revolutionaire Russen en Chinezen een idealistische kijk op het communisme heeft. Het klinkt zo mooi wat ze op hun website schrijven ‘een samenleving zonder staat, zonder klassen, zonder geld, zonder armoede en zonder oorlog. Een samenleving van vrije producenten waarin we collectief de baas zijn over de economie. Een samenleving die draait om mensen en onze leefomgeving, niet de dictaten van kapitaal.’
Aan de andere kant van het spectrum zijn er jongeren met een fascinatie voor het nazisme, met inbegrip van Jodenhaat. Die zijn in de jongerenbeweging van Forum voor Democratie te vinden. Thierry Baudet vindt dat prima. Net als bij de SP leidde deze radicaliteit tot een heuse politieke crisis.
Waarom jongeren zich tot dit soort gedachten voelen aangetrokken is een te weinig gestelde vraag. Ze zullen zeggen dat de gedachten op zich goed zijn, maar dat deze in het verleden zijn ontspoord en dat zij die fouten niet weer zullen maken. Dit soort idealisme ontspoort echter altijd, omdat heersen en overheersen nu eenmaal in de menselijke aard zit. Bovendien vinden uiterst-links en uiterst-rechts elkaar als het gaat om het overboord zetten van de rechtsstaat en het invoeren van de dictatuur.
Verweesd in een complexe wereld
Een verklaring voor hun gedrag is dat deze jongeren zelf ontspoord zijn. Ze zijn verweesd in een complexe wereld waarin globalisering, neoliberalisme en machtsverschuivingen ons leven lijken te bepalen en waarin een richtinggevende ideologie ontbreekt. Dus grijp je terug op simpele ideologieën waarmee je je eigen werkelijkheid kunt creëren. Je wijst zondebokken aan zoals Joden, moslims of kapitalisten. Je sluit je van de verderfelijke buitenwereld af en kiest voor nationalisme en protectionisme. En je negeert de democratie en de rechtsstaat.
Zou dit het gevolg zijn van gebrekkig geschiedenisonderwijs of van het maar niet goed van de grond komen van het vak burgerschapskunde? Komt het doordat jongeren geen boek of artikel meer lezen en hun informatie via Facebook en Instagram tot zich nemen?
Of komt het doordat het redelijke midden geen samenbindend verhaal heeft dat jongeren richting geeft in een complexe wereld. Ik denk dat het een combinatie van al deze factoren is.
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
