Jean Monnet, een van de grondleggers van wat later de Europese Unie zou worden, voorspelde zeventig jaar geleden dat Europa door crises zou worden gevormd. Keer op keer is zijn gelijk bewezen. De kredietcrisis die in 2008 losbrak, versterkte de bankensector en de financiële weerbaarheid. De vluchtelingencrisis hielp Europa om te vormen tot een vesting. De coronacrisis dwong tot gezamenlijke aankopen van vaccins. Trump en de brexit versterkten het inzicht dat Europa op eigen benen moet staan.
De Oekraïnecrisis slechtte het laatste taboe. Met een ‘Europese Vredesfaciliteit’ kunnen lidstaten hun militaire steun aan Oekraïne financieren. Er is nu overeenstemming over Europese militaire capaciteiten en een kleine, snel inzetbare interventiemacht. Deze week werd in Praag gesproken over de noodzaak van een trainingsmissie voor Oekraïense soldaten. EU-buitenlandbaas Borrell waarschuwde daar dat de Europese landen zoveel spullen aan Oekraïne hadden geleverd, dat ze nu zelf zonder komen te zitten. Dus moet de Europese defensie-industrie een zet krijgen.
Leiderschap van bondskanselier Scholz
Onder bondskanselier Scholz lijkt Duitsland nu zijn leiderschapsrol op te pakken. Hij nam het besluit tot een investering van 100 miljard euro in defensie en onlangs zagen we hem op een tank klimmen. Voor een Duits politicus is dit alles ongekend.
Deze week zette hij in Praag een indrukwekkende marsroute uit. Volgens hem moeten er Europese antwoorden op de Zeitenwende komen: de Balkan, Georgië, Moldavië en Oekraïne moeten lid van de EU worden, Europa moet met een strategie Made in Europe 2030 een technologische supermacht worden, de besluitvorming binnen de EU mag niet langer door veto’s worden verlamd en er moet een Europese veiligheidsraad komen.
Zo kan de EU inderdaad tot een volwaardige geopolitieke speler uitgroeien. Geo-economisch was ze dat al, omdat toegang tot de rijke Europese interne markt landen dwingt zich aan Europese regels en voorwaarden te houden.
Verlammende vetos’s
Maar voorlopig is de Unie niet in staat tot rauwe machtspolitiek waarbij het gaat om het beschermen van vitale belangen. Dat komt niet alleen door verlammende veto’s, maar is ook een mentaal probleem. We zijn gewend aan welvaart, veiligheid en het idee dat wij andere landen kunnen dwingen hun koers te verleggen. Maar nu zetten China en Rusland zelf de aanval in.
De Brusselse energiepolitiek heeft ons chantabel voor Rusland gemaakt en zet zelfs de welvaart en interne stabiliteit op het spel. Het is een klassieke fout om gevolgen onvoldoende te doordenken. De fout van de lidstaten om decennialang op defensie te bezuinigen heeft Europa militair krachteloos gemaakt. Desondanks was de retoriek er niet minder om. Commissievoorzitter Von der Leyen riep herhaaldelijk dat de ‘Russische oorlogsmachine’ moet worden gestopt. Maar de enige die dat kan, is Amerika.
De neiging bestaat om voortdurend te kijken naar het gekrakeel binnen landen en alles wat er fout kan gaan. Hongarije en Bulgarije willen afhankelijk blijven van Russische olie en gas. En net als Polen hebben deze landen een discutabele reputatie op het gebied van rechtsstatelijkheid. En wat de toekomst na de laatste regeringscrisis van Italië is, is onduidelijk.
Maar wie bereid is daar doorheen te kijken, moet erkennen dat alle crises de Unie hebben versterkt, en dat de Russische agressie het integratieproces nu in een hogere versnelling zet.
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Bron: Trouw
