De rijke Westerse landen kondigen maandag een maximumprijs voor Russische olie af en de Europese Unie zal de aanvoer van Russische olie over zee boycotten. Wie het hardst wordt geraakt is de vraag. Poetin kan de Droezjba-pijpleiding blokkeren, waardoor Hongarije wordt getroffen en zich verder zal afkeren van het Europese sanctiebeleid. Hij kan, al is het maar tijdelijk, alle exporten over zee stopzetten waardoor de olieprijzen wereldwijd zullen exploderen. Inmiddels heeft VS-president Biden aangekondigd de sancties tegen Venezuela te verzachten, zodat dat land meer olie kan exporteren. Maar dit biedt op korte termijn geen soelaas.
Het is dus bijna ondenkbaar dat de nieuwe maatregelen ons niet hard gaan raken, zeker als we over een aantal maanden door de olie- en gasvoorraden heen raken en er te weinig diesel meer kan worden geproduceerd.
Trumpiaans beleid
De situatie wordt verergerd door de Amerikaanse Inflation Reduction Act. Deze wetgeving voorziet in subsidies op energie en steun voor bedrijven, transport en vergroening. Bovendien is er een ‘buy in America’-clausule aan verbonden. Volgens de Brusselse bureaucraten zal dit ‘Trumpiaans’ beleid de trans-Atlantische relatie verstoren. Het astronomische bedrag van 400 miljard dollar die de VS vrijmaken voor deze subsidies, maakt immers eerlijke concurrentie onmogelijk. Niet minder dan de helft zou volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie zelfs illegale staatssteun zijn.
De gevolgen voor Europa zijn immens. Enerzijds wordt de economie al zwaar getroffen door hoge energieprijzen, terwijl de gigantische investeringen in duurzame energie nog op stoom moeten komen. Anderzijds zullen bedrijven vertrekken, omdat de energie hier te duur wordt. Sommige Nederlandse glastuinbouwers stoppen al vanwege de hoge energieprijzen. Of ze vertrekken naar Noord-Afrika. De Zweedse batterij-startup Nortvolt wil naar de VS. Ook een gigant als BASF wil zijn activiteiten in Europa afbouwen en meer in Amerika investeren.
Duitsland en Frankrijk willen een ‘buy European’-wet, maar het is de vraag wat hier nog te koop is. In heel Europa worden de landbouwopbrengsten mogelijk met 20 procent gereduceerd door vergroening en wegtrekkende bedrijven. Autofabrikanten als Volvo zijn Chinees. Fabrieken voor geavanceerde halfgeleiders komen er door politiek gekonkel niet. Het idee van Europese strategische autonomie wordt door groene landbouw en dreigende de-industrialisatie langzamerhand een doodgeboren kindje.
Biden heeft de beste kaarten
Wie de winnaar van deze geopolitieke titanenstrijd wordt, is onduidelijk. Voorlopig lijkt Europa de grote verliezer te zijn. De gevolgen van het besluit om snel van Russische energie verlost te zijn worden zichtbaar, terwijl groene alternatieven nog lang niet voorhanden zijn. Bovendien is het de vraag waar de EU-lidstaten geld vandaan moeten halen voor de dreigende subsidieoorlog met de Amerikanen. Een alternatief is het opleggen van importsubsidies voor Amerikaanse producten, maar daarvan wordt iedereen armer.
Wel speelt een trans-Atlantische handelsoorlog China in de kaart. De Amerikaanse nieuwssite Politico suggereerde zelfs dat dit land de winnaar kan worden, ook al dreigt massale onrust als gevolg van het covidbeleid en de aanhoudende lockdowns. Maar voorlopig heeft Biden de beste kaarten. Hij remt de Chinese groei af door dat land de toegang tot geavanceerde halfgeleiders te ontzeggen. Hij verzwakt Rusland met sancties en wapenleveranties. En nu ondermijnt hij ook nog eens de concurrentiepositie van Europa, zijn belangrijkste bondgenoot.
Rob de Wijk, Trouw, 2 december 2022
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
