Column: Twitter geeft vooral een stem aan de losgeslagen medemens

Medio 2020 hoorde ik de Russische minister van buitenlandse zaken Sergei Lavrov betogen dat het Westen de aanval op de orthodoxe wereld heeft ingezet omdat die een spiritueel obstakel is voor het uitrollen van de westerse liberale waarden. Ik moest aan dit complot denken toen ik het zojuist verschenen jaarverslag van de AIVD las. Daarin wordt geconstateerd dat door de Oekraïne-oorlog gas schaars werd, wat ‘extremistische, anti-institutionele aanjagers na de coronacrisis nieuwe gelegenheid bood complottheorieën te blijven verspreiden over een kwaadaardige elite’. Hierdoor kan de democratische rechtsorde volgens de dienst worden ondermijnd. De opeenstapeling van dreigingen, van Rusland tot China en van extreemrechts tot extremistisch jihadisme draagt daar volgens mij ook aan bij.

Twitter is inmiddels uitgegroeid tot het forum voor complotdenkers. Ik merk dat dagelijks. Volgens een twitteraar zou ik voorstander zijn van meer wapens naar Oekraïne: ‘Zou Rob voor de AIVD / MIVD werken? Gebrek aan cognitieve rekenkracht? Gekocht door de militaire industrie?’

Deze twitteraar lijkt tot de groep te behoren die een ‘kwaadaardige elite’ ziet, waartoe ik kennelijk ook behoor. Dit soort complotdenkers zijn makkelijk herkenbaar. Ze leuken hun tweets op met omgekeerde vlaggen, tractors en de mededeling dat corona een hoax was en dat ze tegen vaccinaties zijn.

Verschillende soorten pro-Russische tweets

Volgens de AIVD moet worden voorkomen dat Rusland de onrust in Nederland aangrijpt om heimelijk de tegenstellingen in ons land aan te wakkeren. Dat zie je ook op Twitter. Mij valt op dat er verschillende soorten pro-Russische tweets zijn. Sommige komen duidelijk uit trollenfabrieken, die onder meer in Sint Petersburg te vinden zijn. Daarop reageer ik soms met de aanbeveling een beter vertaalprogramma te kopen. Uit gelekte Amerikaanse documenten blijkt dat die trollenfabrieken onderdeel zijn van het desinformatie-netwerk Fabrika van het Kremlin. Het doel is ondermijning door verwarring te zaaien. Daarin past de oprisping van een andere twitteraar die mij volkomen losgeslagen vindt omdat ‘de nazi’s uit Kiev worden afgeslacht en jij met grote ogen vertelt dat de oorlog voor Oekraïne gunstig verloopt’.

Dan zijn er tweets van degenen die we tijdens de Koude Oorlog ‘nuttige idioten’ en ‘fellow travellers’ noemden. Zij verspreiden bewust of onbewust pro-Russische propaganda. Afzenders zijn naar eigen zeggen vaak aanhangers van Forum voor Democratie. Zeker is dat hun goeroe Thierry Baudet ooit vond dat Poetin ‘een prachtvent’ is en dat hij ‘erg blij met de strijd’ is want ‘er is nu een front tegen de anti-globalisten’.

Schade aan de rechtsorde

De meest merkwaardige categorie redeneert dat de Navo met zijn uitbreiding Rusland heeft geschoffeerd en dus schuld aan de oorlog heeft. Volgens hen was het Westen op vele fronten historisch ‘fout’; van slavernij tot kolonialisme en imperialisme. Ze verwerpen de oorlog, maar hun schuldgevoel leidt tot begrip voor Poetin.

Twitter leent zich goed voor de verspreiding van propaganda en complotten en maakt het Rusland makkelijker om, in de woorden van de AIVD, heimelijk naar ingangen te zoeken bij politiek, bestuurders en media.

Wel concludeert de AIVD dat de schade aan de democratische rechtsorde moeilijk te meten is en dat er geen overhaaste conclusies mogen worden getrokken. Dat klopt. Twitter is niet maatgevend. Want dat medium geeft vooral een stem aan de losgeslagen medemens.

Rob de Wijk, Trouw, 20 april 2023

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.