De democratie is in crisis. Dit ga je althans denken als je boeken leest met apocalyptische titels als ‘How Democracies Die’. Er is zeker wat aan de hand.
Onderzoekers van Freedom House concluderen in hun meest recente ‘Freedom in the World’ dat de democratie onder druk staat en dat de vrijheid in de wereld voor het twaalfde achtereenvolgende jaar afneemt.
Wat brengt 2019? In Brazilië is Jair Bolsonaro geïnaugureerd. Deze extreem-rechtse, autoritaire leider heeft in de 27 jaar dat hij parlementslid was niets voor elkaar gekregen. De echte lakmoesproef zijn de verkiezingen in India, Indonesië en Nigeria waar een derde van de wereldbevolking naar de stembus gaat. Ook daar zijn leiders met autoritaire trekken in opmars.
Belastingverlagingen
De ondermijning van de democratische rechtsstaat is een reactie op de snelle mondiale veranderingen waardoor zekerheden op losse schroeven komen te staan. Grote groepen snakken naar een sterke man die hen beschermt.
Trump is zo’n sterke man. Toen Bolsonaro werd geïnaugureerd twitterde hij dat hij hem steunt en dat ze samen aan welvaart en vooruitgang werken. Echter, evenals Bosonaro, heeft Trump tot nu toe weinig voor elkaar gekregen. Zelfs zijn aanvankelijk geroemde belastingverlagingen hebben niets opgeleverd. Bedrijven hebben hun productie niet naar Amerika teruggehaald en de gewone man kreeg geen werk. Het bleek luchtfietserij. Inmiddels dreigt mede als gevolg van zijn eigen beleid een recessie.
Trumps falen laat zien dat niet het democratische systeem het probleem is, maar het beleid dat leiders uitstippelen. Het systeem zelf wordt, aangejaagd door onverzoenlijke populisten, uitgehold door destructief zerosum-denken. In de internationale politiek is dat een bekend fenomeen. Landen gunnen elkaar weinig en gaan voor het eigen gewin. Daar kunnen de deelnemers aan de recente klimaattop in Polen over meepraten.
Het gevolg van dit compromisloze zerosumdenken is stagnatie en onmacht om iets gezamenlijk voor elkaar te krijgen. Dit fenomeen werd met het klappen van het pensioenakkoord ook in Nederland zichtbaar. En dit fenomeen zal, nu de Democraten het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden beheersen, tot verdere stagnatie van de Amerikaanse politiek leiden.
Compromisloos
Behalve politiek zerosumdenken is een deel van het electoraat zelf ook verantwoordelijk voor de sloop van het democratische systeem. Uit woede stemmen zij op partijen die het compromis afwijzen. Ze laten zich leiden door onrealistische beloften, leugens en complotten zoals het ‘feit’ dat het Pact van Marrakesh een samenzwering van een mondiale elite is om westerse samenlevingen ‘om te volken’.
Het geloof in leugens en complotten biedt ankerpunten, helpt gebeurtenissen te duiden en biedt een perspectief op een betere toekomst.
Ons democratische systeem is geïnstitutionaliseerde beschaving. Die beschaving van pluralisme, recht, humaniteit, gelijkheid, compassie, vrijheid en vooruitgangsdenken wordt door compromisloze politici en boze burgers door nihilisme vervangen.
Hoe we hier uit moeten komen is allereerst aan de politiek zelf. Het begint met de erkenning, ook door populisten, dat de essentie van de democratie compromisbereidheid is, dat feiten ertoe doen en dat onze beschaving het waard is beschermd te worden. Ik hoop dat dit besef in de hele democratische wereld in 2019 begint door te dringen.
Lees wekelijks de column van Rob de Wijk in Trouw
Experts
Related Content
