Schaarste en noodzaak van regie en handelingsperspectief

Schaarste van energiebronnen, grondstoffen, water en voedsel vormt een mogelijke beperking voor de ontwikkeling van de nationale economische groei en welvaart. Vertaald naar de vitale belangen van de strategie Nationale Veiligheid kan dit een aantasting betekenen van de economische veiligheid van Nederland. Een mogelijk tweede orde effect is de aantasting van de sociale en politieke stabiliteit als gevolg van de verminderde economische positie en van de ecologische veiligheid als geen alternatieven voor vervuilende grondstoffen kunnen worden ontwikkeld.

In de eerste helft van 2008 kreeg de wereld te maken met de gevolgen van schaarste van natuurlijke hulpbronnen. Schaarste uit zich in eerste instantie vooral in een toename van de prijs van grondstoffen. Gedurende de afgelopen tien jaar zijn, in nominale termen, de voedselprijzen meer dan verdubbeld, metaalprijzen verviervoudigd, en zijn de energieprijzen vertienvoudigd ten opzichte van de prijzen aan het einde van de Aziatische crises.

In de laatste maanden van 2007 en in de eerste helft van 2008 drukten hoge grondstofprijzen over de gehele wereld economische groei, stimuleerden inflatie en hadden een ernstig, destabiliserend effect op enkele ontwikkelingslanden, waar in het bijzonder de armen in de verstedelijkte gebieden onder de hoge voedsel- en energieprijzen te lijden hadden. Als gevolg van de exportbeperkingen op voedselmarkten, andere noodmaatregelen van de nationale overheden en de intense prijsspeculaties liepen de prijzen nog verder op.

De financiële en economische crisis heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van de vraag, waardoor prijzen gedaald zijn en de situatie op de grondstoffenmarkt voorlopig kalmer is geworden. De onderliggende factoren die tot de prijsstijgingen hebben geleid, zijn echter nog steeds aanwezig. Een crisis op deze markt zou zich daarom bij het aantrekken van de vraag wederom kunnen voordoen, zeker daar de prijzen hun opwaartse trend weer hebben ingezet.

Een belangrijke mogelijke oorzaak van mineraalschaarste en bijbehorende prijsstijgingen ligt op het geostrategische vlak: er zijn scenario’s denkbaar waarin landen ten behoeve van de eigen economische ontwikkeling of als politiek pressiemiddel andere landen de toegang tot schaarse grondstoffen ontzeggen of beperken.

Op 1 september en 1 december 2009 sprak de Denktank Nationale Veiligheid over het thema mineraalschaarste en de mogelijke implicaties voor de nationale veiligheid.

Vervolgens heeft de denktank op 1 april 2010 gesproken over de schaarste van delfstoffen, energie, water en voedsel. Er werd specifiek aandacht besteed aan de vraag of er vanuit het oogpunt van nationale veiligheid handelingsperspectieven zijn te ontwikkelen die de lange termijn consequenties van deze schaarste kunnen voorkomen of verminderen.

Deze notitie zal kort het toenemende belang van schaarste op de beleidsagenda schetsen, en uiteenzetten hoe schaarste en nationale veiligheid met elkaar samenhangen. Vervolgens wordt besproken welke maatregelen kunnen worden ondernomen en op welke uitgangspunten de keuze uit de maatregelen zich moet baseren.