Een snelle energietransitie: niet alleen voor het klimaat!

Het huidige energiesysteem in Nederland, en de Europese Unie (EU), is voor ongeveer 80% gebaseerd op fossiele brandstoffen, die veelal geïmporteerd worden. De EU produceert zelf nog ongeveer 5% van de olie en 10% van het gas dat er in de EU gebruikt wordt. Dit maakt ons energiesysteem kwetsbaar; veel kwetsbaarder dan voor de Verenigde Staten (VS) of China het geval is.

Deze afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen is geleidelijk gegroeid en heeft nu een maximum bereikt. Tegelijkertijd zijn ook geopolitieke spanningen gegroeid en wordt energie vaker als wapen gebruikt. De beweeglijkheid van fossiele markten is toegenomen en het is een reëel scenario dat tijdens de energietransitie fossiele markten volatiel zullen blijven met eerder hoge dan lage prijzen.

Ondertussen is een beperking van de opwarming van de aarde tot 1.5 graad uit het zicht geraakt en worden gevolgen van klimaatverandering snel pijnlijker. Olie- en gasproductie in de westerse wereld dreigen hun license to operate te verliezen, ondanks het grote belang van olie en gas voor het huidige energiesysteem.

In deze wereld is met name Nederland kwetsbaar. De activiteit van de Nederlandse energie-intensieve industrie vermindert snel en de uitdaging wordt groter om, in Europees verband, die industrieën te continueren die van essentieel belang zijn voor onze samenleving, economie en veiligheid.

In deze situatie vragen de strijd tegen klimaatverandering en de zorgen om betaalbaarheid en leveringszekerheid van energie vaak om dezelfde oplossing: een snelle overgang van een energiesysteem gebaseerd op geïmporteerde fossiele brandstoffen naar een systeem gebaseerd op duurzame bronnen van energie. Dit nieuwe energiesysteem zal uiteindelijk een robuuster systeem zijn; de continue aanvoer van fossiele brandstoffen verdwijnt. Het zal echter niet alle afhankelijkheden wegnemen; voor veel materialen voor de energietransitie zijn er zorgen over de afhankelijkheid van met name China. Maar dat is een afhankelijkheid van een andere aard; een die vooral speelt bij de bouw en niet bij het continu opereren van het nieuwe systeem.

Het is effectiever om de energietransitie te versnellen met maatregelen die de vraag naar fossiele brandstoffen aanpakken, zoals het beperken van het aantal emissierechten, dan door restricties op te leggen aan de aanbodkant. De beperkte olie- en gasproductie die nog plaatsvindt in Europa vermindert de fossiele kwetsbaarheid en heeft daarnaast een veelal lagere uitstoot van broeikasgassen over de gehele keten ten opzichte van bij voorbeeld geïmporteerd LNG.

Om het nieuwe energiesysteem snel op te kunnen bouwen is het zaak de huidige langdurige procedures voor vergunningen op het gebied van infrastructuur te versnellen, om zo met name netcongestie sneller op te lossen en bestaande industrie beter te kunnen inschakelen bij de energietransitie. De huidige Europese manier van werken leidt tot een langzamere energietransitie en een verplaatsen van industrie naar bijvoorbeeld de VS, waar de Inflation Reduction Act (IRA) door de industrie gezien wordt als een aantrekkelijke propositie. Er moet gewerkt worden aan een herstel van de relatie tussen bedrijfsleven, overheid en samenleving. Het bedrijfsleven kijkt uit naar een duidelijke overheid, met efficiënte regelgeving en snelle procedures voor vergunningen, die keuzes durft te maken op het gebied van een groene energiepolitiek, en naar die keuzes handelt.

Bij het bouwen van het nieuwe energiesysteem staan wij voor een grote uitdaging: het doorkomen van een voor Nederland en de EU uitdagende transitieperiode, waarin wij kwetsbaar zijn qua betaalbaarheid én leveringszekerheid van energie, waarin industrie dreigt weg te trekken, in een guur geopolitiek klimaat.

Auteurs: Jilles van den Beukel en Lucia van Geuns
Met medewerking van: Berend Kwak

Deze rapportage is het resultaat van onafhankelijk onderzoek. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt volledig bij de auteurs. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), VNO-NCW, Gasunie en de Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) aan het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.

Cover image source: earth.nullschool.net