Rob de Wijk in AD: EU sterker dan we denken, ‘Ook de Russen spreken vol ontzag over Europa’

Voor China is Europa een wingewest. Rusland probeert het te ontwrichten. Wordt Europa een speeltuin voor anderen of blijft het een speler in de wereld? “Het laatste,” zegt Rob de Wijk, “Europa is veel sterker dan we denken. Ze bijten er hun tanden op stuk.’’

Zijn jongste betoog over het oude continent, vervat in De Slag om Europa, is verrassend van toon. Niks zwartkijken. Europa is geen bejaard, onmachtig museum in wording waar Chinezen en Russen ongestoord kunnen ravotten. Veiligheidsanalist Rob de Wijk (66) ziet Europa als een bruisend laboratorium met veel dynamiek en veerkracht. Een continent dat Rusland en China kan weerstaan.

“Toen ik hier aan begon dacht ik ook dat het met Europa nooit meer goed zou komen. China probeert ons leeg te roven, de Russen zijn bezig ons te ondermijnen. Maar het klopt niet. Chinezen klagen dat er met ons geen land te bezeilen is. De Russen vinden ons een lapzwans maar ook zij spreken vol ontzag over Europa,” zegt de hoogleraar Internationale Betrekkingen (Leiden) en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS).

Hoe komt dat?
“Kijk eens naar alle crises die we hier hebben doorstaan. Daar is Europa elke keer sterker door geworden. De bankencrisis heeft bijvoorbeeld geleid tot een sterkere bankensector met meer toezicht. Natuurlijk, het is niet allemaal even mooi wat je in een Europese crisis ziet. Maar kijk eens naar onze eigen Tweede Kamer. Als daar de pleuris uitbreekt stelt toch ook niemand de vraag: verdwijnt Nederland nu? Natuurlijk niet. Uiteindelijk komt er een besluit en ga je over tot de orde van de dag. Zo is het in Europa ook. Bij een crisis denk je dat heel de boel instort maar als er maatregelen zijn genomen is het weer rustig. Tot de volgende crisis.”

U gebruikt voor dat proces een heel mooie omschrijving: ‘Europa wordt sterker door voortmodderen tot kunst te verheffen’.
“Precies. Dat is wat democratie doet. Dat is ook het verschil met Rusland. Als Poetin graag de rest van zijn leven president wil blijven wordt dat er in het parlement doorheen gejast. Dat komt omdat Rusland een dictatuur is. In een democratie heb je soms oeverloos gezeur en gezanik, een botsing van meningen. Mensen hebben daar te veel oog voor, ze kijken niet naar de uitkomst ervan. Dan zie je dat Xi Jinping, Vladimir Poetin en na Donald Trump nu ook Joe Biden zich stuklopen op de grote dossiers. Neem de handelsakkoorden. Die heb je nodig om je eigen economie te laten groeien, om toegang te krijgen tot de interne Europese markt. Maar Europa speelt het hard. De Europese Unie gebruikt de aantrekkelijke interne markt om op andere terreinen iets voor elkaar te krijgen in de wereld. Dat is een niet te onderschatten macht.”

Kunt u een voorbeeld geven?
“De internationale regelgeving is een prachtig voorbeeld. De Europese Commissie komt nu met nieuwe wetgeving om techbedrijven als Amazon en Google aan te pakken. Zij moeten op hun platforms iedereen gelijk behandelen en schadelijke inhoud verwijderen. Dat wordt dus door Europa opgelegd aan Amerikaanse techbedrijven. En als de Europese Commissie dat wil moet Facebook worden opgesplitst. Dan heb je in Brussel dus een enorme macht. Veel mensen realiseren zich niet dat de Commissie besluiten kan nemen over machtige bedrijven uit landen waar ze niet over gaat. In ‘regelmacht’ is Europa internationaal de nummer 1. Na Barack Obama roept Joe Biden dat hij dat niet zal pikken maar ook hij kan hier niet tegenop.”

En als we kijken naar de Chinezen?
“Xi Jinping wil meer handel drijven met Europa. Hij moest eind vorig jaar echter eerst een investeringspact afsluiten. Een verdrag dat de Chinezen dwingt onze Europese regels voor consumenten, voor anti-dumping over te nemen en zich daaraan te houden. Voor een gelijk speelveld. Daar was Xi niet blij mee, maar het gebeurde wel. Als je wat van de EU wil, moet je bereid zijn je binnenlandse politiek aan te passen. Europa eist van China dat het een einde maakt aan dwangarbeid. Europese bedrijven die zaken doen met China moeten zich ervan vergewissen dat de geleverde producten vrij zijn van dwangarbeid. Zo niet, dan heb je een probleem. Dat gaat effect hebben in China.”

Moet je met de Russen anders omgaan dan met de Chinezen?
“Er zijn grote verschillen. Om in voetbaltermen te spreken: de Chinezen spelen offensief, met de punt naar voren. Zij handelen uit sterkte, gewapend met grote zakken geld. China is een roofstaat die Europa ziet als wingewest. De Russen spelen anti-voetbal. Zij proberen met hard spel te voorkomen dat Europa scoort. Zij handelen uit zwakte. Rusland is geen supermacht, het is een opstandig kind dat op het schoolplein zijn zin niet krijgt. Zo’n kind kan alleen maar schreeuwen en de boel ontregelen. China is van een ander formaat. Dat is een supermacht in wording.”

Over optimisme gesproken: U geeft analisten die de Unie zien als de belangrijkste speler van de wereld in de 21ste eeuw, voorzichtig gelijk.
“Voorzichtig, omdat ik het natuurlijk niet zeker weet. Maar ik zie een belangrijke ommekeer, bij de twee Euro-toppen van vorig jaar, in juli en in oktober. Wat er toen gebeurd is, is historisch, heeft me positiever gestemd. Er werd besloten gezamenlijke leningen aan te gaan, Eurobonds. De Unie nam een schuldenlast op zich (750 miljard) en als je dat doortrekt wordt het een heel ander verhaal. 

Er komen ook Europese belastingen. Europa steekt veel geld in een industriële revolutie, innovatie, kunstmatige intelligentie. Dat maakt de Unie autonomer, minder kwetsbaar. We gaan met de Unie de goede kant op. Zij past zich beter aan aan de nieuwe wereldorde. Als je door alle geschreeuw heen kijkt is het logisch wat hier gebeurt. Ik zie het op sociale media. Als je twee jaar terug iets positiefs zei over de Unie dan werd je verrot gescholden. Dat is nu bijna weg. Vergeet niet dat 80 procent van de burgers het samen wil doen binnen Europa. Als je je best doet dan overtuig je nog 10 procent. Die resterende 10 procent zul je nooit kunnen overtuigen.”

Waarom niet?
“Onder de groep burgers die Europa afwijzen, zitten krachten die meelopen met de Russen, met de Chinezen. Kijk naar de pro-Russische partijen. Van de Lega Nord (Italië), AfD (Duitsland) tot het Forum voor Democratie in Nederland. Sommigen laten zich betalen om Russische propaganda uit te dragen en Rusland te verdedigen. Anderen zijn naïeve handlangers. Ik noem hen ‘nuttige idioten’. Die term komt uit de Koude Oorlog. Zij propageren Russische visies die haaks staan op de belangen van Nederland.”

Europa is zich weer aan het uitvinden. Waar gaan we naartoe?
“Een droomschets heb ik niet. De Unie zal nooit een Europese superstaat worden. Dat zou ik ook niet willen. Daar is Europa veel te divers voor. Maar zij zal wel meer aan machtspolitiek moeten doen. Het interessante is dat we nu een discussie zijn begonnen over samenwerking voor bescherming tegen kwalijke invloeden van buiten. De Unie als een veelkleurige paraplu waaronder je samen kunt schuilen. Alles wat beschermt, vooral op economisch gebied en op buitenlands en veiligheidsbeleid leg je bij Brussel neer. De rest laat je bij de lidstaten. Met zo’n Europa hebben we nog meer te winnen.”

Dit artikel verscheen voor het eerst in Algemeen Dagblad.

“De Slag om Europa” is hier te bestellen, zowel als paperback en als e-book.