Dat het Westen de weg kwijt is, is al jaren duidelijk. Maar dat een dynamiek op gang komt die samenlevingen kan ontwrichten is nieuw. Van Amerika tot Europa en Australië verscherpen de tegenstellingen en verpulvert het politieke midden.
Het vinden van consensus is de essentie van elke democratische rechtsstaat. Maar als het midden verdwijnt, rest slechts een steeds radicaler wordende strijd tussen links en rechts. Dit zet de bijl aan de wortels van onze democratie op een manier die doet denken aan de strijd in de Weimar Republiek die de nationaal-socialistische partij van Hitler de macht bracht.
De huidige hoofdrolspelers lijken zich over ontwrichting niet te bekommeren. Want hun belang, niet het landsbelang staat voorop. Een extreem voorbeeld is België waar na maanden van politieke chaos nu ook door politieke prominenten openlijk wordt gevreesd voor het opbreken van het land. Het oplosbare probleem van Brussel-Halle-Vilvoorde is onhanteerbaar geworden. Door nationalisme en machtshonger, gevoed door partijen als de Nieuw Vlaamse Alliantie, is de geest uit de fles.
Overal worden nationalisme en xenofobie doelbewust aangewakkerd om de macht te krijgen of te houden. Tijdens de Australische verkiezingen werd de indruk gewekt dat bootvluchtelingen het land overspoelden. En in Frankrijk zouden een paar honderd Roma een regelrechte bedreiging voor de staatsveiligheid vormen. De Roma moeten het niet alleen in Frankrijk ontgelden, maar ook elders in Europa, vooral Hongarije. Als het de Roma niet zijn, zijn het de moslims. Een nieuw hoofdstuk werd in Duitsland geschreven waar Thilo Sarrazin betoogt dat door massa-immigratie van moslims het einde van Duitsland nabij is. Morgen, op 11 september, wil de Amerikaanse dominee Jones korans verbranden.
In de strijd tegen zondebokken lijkt inmiddels alles gepermitteerd. President Sarkozy zet Roma collectief uit terwijl dat volgens de wet niet mag. Het recht wordt hier ondergeschikt gemaakt aan het persoonlijke belang van de president om herkozen te worden. Dat laatste was overigens ook in Nederland het geval.
Deze week sneuvelden staatsrechtelijke procedures toen de onderhandelaars van rechts nog tijdens de consultatieronde van het staatshoofd bepaalden dat de besprekingen weer konden beginnen. De wens om te regeren was groter dan het overeind houden van de fundamenten van de rechtsstaat. Dit gedrag is gevaarlijk omdat juist politici het volk moeten beschermen en daarom pal voor de rechtsstaat moeten staan.
De eigen visie en positie lijken bovengeschikt aan het bredere landsbelang. En het brede perspectief ontbreekt, zowel in de politiek als in het maatschappelijke debat. Vergeten wordt dat als de rechtsstaat Roma en moslims met recht op verblijf niet wenst te beschermen, wij allemaal straks zelf het slachtoffer van willekeur kunnen worden.
Het heeft er veel van weg dat zondebokken in toenemende mate worden gebruikt om de aandacht af te leiden van de echte uitdagingen, zoals het verlies van welvaart door de opkomst van Azië, klimaatverandering en de snel toenemende schaarste aan grondstoffen. Door de nieuwe dynamiek van polarisatie zullen die antwoorden uitblijven. En dan dreigt pas werkelijk ontwrichting.
Trouw
