Is de oorlog in Oekraïne de eerste ruimte-oorlog ooit? Experts gaan ervan uit dat voor het eerst het volledige potentieel aan satellieten wordt benut om de tegenstander een stap voor te zijn. „Je hebt de lucht, het land, de zee en cyberspace”, zegt Patrick Bolder, oud-kolonel van de luchtmacht. „De ruimte, dat is het vijfde militaire domein.”
Nooit eerder was dat vijfde gevechtsterrein zo belangrijk in een conflict. Bolder, expert bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS), schat dat de helft van alle militaire inlichtingen die Oekraïne gebruikt, uit de ruimte komt.
Bij Rusland is dat veel minder. „Zij hanteren een andere doctrine omdat ze minder kostbare apparatuur in de ruimte kunnen brengen. Dan pas je een andere strategie toe en vertrouw je op andere inlichtingenbronnen.”
Zware verliezen
Dat heeft gevolgen op het slagveld. De Russen gooien er veel troepen tegenaan en accepteren zware verliezen. „De Oekraïners daarentegen moeten met minder middelen en precisie-munitie voorzichtiger opereren”, zegt Bolder. „Meer doelinformatie betekent minder verspilling. Daarom maken ze volop gebruik van informatie uit de ruimte, naast de overige inlichtingenbronnen.”
Satellieten kunnen veel. Sommige hebben antennes van wel honderd meter lang. Ze luisteren radioverkeer af, observeren wat er beneden gebeurt of beloeren andere satellieten.
„De Amerikanen staan onbetwist op nummer 1”, zegt Marco Langbroek van de TU Delft, gespecialiseerd in satellietverkeer. „Maar de Chinezen zijn aan een behoorlijke opmars bezig. Technologisch staan ze nog niet op gelijke hoogte met de VS, maar die achterstand lopen ze snel in. Of China informatie ter beschikking stelt aan de Russen, dat weten we niet.”
Al deze geheime spionage-infrastructuur hoog boven ons hoofd vertegenwoordigt een gigantische waarde. Sommige satellieten kosten wel een miljard euro per stuk. Volgens de database die alle satellieten registreert, gaat het om 575 ruimte-objecten die een (deels) militaire functie hebben.
Spionagesatellieten opereren op drie verschillende afstanden. Geostationaire satellieten hangen gezien vanaf de grond altijd boven dezelfde plek. Om precies zo snel te draaien als de aarde zelf, moeten ze naar een baan op 36.000 kilometer hoogte. Geostationaire kunstmanen kunnen radioverkeer afluisteren of radarsignalen detecteren.
Ook kunnen ze direct zien waar een raket wordt gelanceerd. Dat bleek een heikel punt tijdens het onderzoek naar rampvlucht MH17. De Amerikanen waren terughoudend met het verstrekken van informatie over de baan van de beruchte Buk-raket. Daarmee zouden ze zich in de kaart laten kijken wat betreft hun spionagecapaciteiten.
Lage baan
Een stuk lager, op 20.000 kilometer hoogte, draaien satellieten waar de navigatiesystemen in onze auto en telefoon op werken. De Amerikanen hebben gps, Europa heeft Galileo, de Russen Glonass en de Chinezen Beidou. Satellietnavigatie heeft een belangrijke militaire functie. Bommen, raketten en lange afstand-drones vinden hun doel met gps.
Wil je zien wat er op aarde gebeurt dan heb je een laagvliegende satelliet nodig: dat betekent 400 tot 1000 kilometer hoog. Hoeveel zie je vanaf die hoogte? Toenmalig president Trump maakte in 2019 de fout om een foto te twitteren van een Iraans lanceerplatform. Het viel direct op hoe scherp het beeld was.
„De resolutie is verbijsterend”, zei specialist Ankit Panda tegen Amerikaanse media. „Minder dan 20 centimeter, beter dan wat ik ooit eerder heb gezien.” Deskundigen denken dat satellieten details tot wel tien centimeter kunnen onderscheiden – bij wolkeloos weer tenminste.
Hoge kosten
Nadeel van zo’n lage baan is dat een kunstmaan snel vliegt ten opzichte van de grond. Een te bespioneren locatie blijft dus hooguit een paar minuten in beeld. Dat probleem is op te lossen door zoveel mogelijk satellieten te lanceren, voor een hoge dekking.
Commerciële systemen zoals Starlink (van Elon Musk) zitten ook in een lage baan. Starlink zorgt ervoor dat de Oekraïners internet kunnen gebruiken. Er zijn meer commerciële partijen met satellieten, zoals Maxar en Planet. Overheden kunnen zo’n satelliet inhuren als dat zo uitkomt. Spionage wordt zo een effectieve privaat-publieke samenwerking.
Nederland is vanwege de hoge kosten nog geen supermacht in de ruimte. De krijgsmacht beschikt over drie eigen militaire satellieten. Meer investeringen zijn nodig, want de ruimte militariseert steeds verder, zei eerder luitenant-kolonel Bernard Buijs die het programma leidt.
„China en Rusland hebben al eigen satellieten kapotgeschoten om te laten zien dat ze dat kunnen.” Maar dat had direct gevolgen, ook voor de Russische bemanning van het ruimtestation. Dat moest door de rondzwevende brokstukken naar een andere baan uitwijken om botsingen te voorkomen.’
Hollywood
De ruimte is volgens een VN-verdrag niet bedoeld voor oorlogsvoering. We zijn ook nog niet zover dat wapens vanuit de ruimte de aarde kunnen bestoken. Er zijn genoeg geruchten over geheime defensieprojecten met laserkanonnen uit de ruimte.
Maar vooralsnog zijn de kosten van dergelijke Hollywood-achtige avonturen astronomisch hoog. En de kans op succes laag. Het blijkt makkelijker om een oorlog op aarde uit te vechten.
Bron: De Telegraaf, Wilson Boldewijn en Silvan Schoonhoven, 13 maart 2023
