Opinie: Kerncentrales zijn beheersbaar risico, ook in oorlogstijd

Oorlogsdreiging hoeft geen bezwaar te zijn om toch kerncentrales te bouwen, betoogt HCSS analist Paul van Hooft in Trouw.

De Russische invasie van Oekraïne laat zien hoe zeer Europa afhankelijk is van import voor zijn energiebehoefte. Kernenergie lijkt een makkelijke oplossing. Tegelijkertijd kunnen we vragen stellen over de kwetsbaarheid van kerncentrales. De kerncentrale bij Zaporizja ligt bijvoorbeeld sinds februari in oorlogsgebied, waar de veiligheid van de centrale in gevaar komt door gevechten in de buurt.

Kerncentrales zijn kwetsbaar, maar het gaat om beheersbare risico’s. Enerzijds zijn kerncentrales makkelijk te vinden doelwitten en een explosie in een centrale zou, afhankelijk van de grootte, dodelijk radioactief materiaal kunnen verspreiden. Vooral in de nabije omgeving, maar afhankelijk van het weer en andere variabelen ook verder. De vrees, ingegeven door de situatie rond Zaporizja, is dat door gevechtshandelingen onherstelbare schade zal optreden. Het angstscenario is een nieuw Tsjernobyl.

Meer verdediging

Anderzijds zijn moderne Europese kerncentrales beschermd tegen ongelukken, inclusief de inslag van een vliegtuig. Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 is extra aandacht besteed aan beveiliging, specifiek aan de kans op sabotage. De risico’s zijn beheersbaar, bijvoorbeeld door meer verdediging rond de locaties, inclusief luchtverdediging tegen drones en investeringen in cyberveiligheid.

Tegelijkertijd zijn kerncentrales niet bestand tegen conventionele aanvallen met ballistische raketten, kruisraketten, of hypersone wapens, waarbij grote schade aan de centrale bijna onvermijdelijk is.

Maar zelfs het nachtmerriescenario van een eventuele meltdown is niet hetzelfde als de kernreactie die in een kernwapen plaatsvindt. Een kerncentrale kan je niet laten ontploffen zoals een kernwapen. Het is makkelijker voor een tegenstander om de energieproductie te verstoren dan de centrale te vernietigen.

Afschrikking

De huidige oorlog heeft feitelijk niet veel veranderd in deze situatie. We leven al langer met deze kwetsbaarheden. Er is eigenlijk maar één staat die de beschikking heeft over zo’n arsenaal aan raketten waarmee het Europa zou kunnen raken: Rusland. Maar Rusland kan Europa al lang met kernwapens aanvallen, waartegen Europa geen verdediging heeft. Dat Rusland dit niet doet komt door de afschrikking die de nucleaire doctrine van de NAVO levert en die voornamelijk gestoeld is op Amerikaanse kernwapens.

Bij een eventuele Russische aanval op kerncentrales treedt evengoed de afschrikkingsdoctrine van de NAVO in werking. Aanvallen op kritieke infrastructuur worden al genoemd in de Amerikaanse doctrine. Dat betekent niet direct vergelding met kernwapens, want dat zou afhankelijk zijn van de effecten van de aanval, zoals het vrijkomen van radioactief materiaal. Het is wel een grote trede in de escalatielader die zou kunnen eindigen in gebruik van kernwapens.

Wapenbeheersing

Natuurlijk is dit een vreselijk vooruitzicht, maar we moeten ermee leren leven. Met of zonder kerncentrales is de Europese kritieke infrastructuur al een doelwit tijdens een mogelijk conflict met Rusland. Sinds 1945 leven wij al in de schaduw van de vernietigende kracht van kernwapens. Een goede dertig jaar leek dit spookbeeld tot het verleden te behoren, maar geopolitieke competitie tussen grootmachten met kernwapens is terug op het toneel. Het is onmogelijk om onze samenlevingen of infrastructuur volledig te beschermen. Een combinatie van geloofwaardige afschrikking en wapenbeheersing is daarom noodzakelijk. Net als het grootschalig verminderen van onze energieafhankelijkheid van Rusland (en het Midden-Oosten).

Daarmee is het risico van kernenergie een acceptabele prijs voor die onafhankelijkheid van Russische energie. Tegelijkertijd moeten de communicatielijnen open blijven voor wapenbeheersingsafspraken met Rusland; niet na maar vooral tijdens de huidige oorlog. De echte vraag is daarom hoe wij onze relatie met Rusland op de lange termijn kunnen vormen. Daarvoor moet Rusland eerst de invasie beëindigen.

Dit opiniestuk door Paul van Hooft, Senior Strategisch Analist bij HCSS, werd op 20 oktober 2022 in Trouw gepubliceerd.