Nederland negeert de risico’s van een nieuwe energiecrisis. Besteed daarom meer aandacht aan leveringszekerheid, schrijven Jilles van den Beukel en Lucia van Geuns in NRC.
Nog dit najaar gaat de Groningse gaskraan helemaal dicht. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) erkent dat dit leidt tot een hoge risico voor de leveringszekerheid. Maar dat risico acht het kabinet aanvaardbaar. Dat past in een traditie van het negeren van risico’s voor de betaalbaarheid en leveringszekerheid van gas. Waarschuwingen hierover vanuit de Gasunie en de Mijnraad worden al jarenlang genegeerd. Het oplossen van een politiek hoofdpijndossier gaat boven alles. Oók boven de zekerheid dat Nederland de komende winters voldoende en betaalbaar gas heeft.
We dreigen daarmee dezelfde fouten te maken als in het verleden – fouten die bijdroegen aan de gascrisis in 2022. Reactief is er veel gedaan om de gevolgen van die crisis te verzachten, zoals prijsplafonds. Maar er werd en wordt te weinig gedaan om herhaling te voorkomen.
In de strijd tegen klimaatverandering volstaat niet alleen het offensief, een snelle energietransitie. Ondertussen moeten ook de ‘flanken’ en de ‘achterhoede’ beschermd en onderhouden worden: het oude fossiele systeem, dat nu nog voor meer dan 80 procent van de Nederlandse energievoorziening verantwoordelijk is. Dat is noodzakelijk om zeker te zijn van voldoende en betaalbare energie.
Geopolitiek drukmiddel
In een wereld met toenemende geopolitieke spanningen, waarin de investeringen van westerse olie- en gasbedrijven al tien jaar lang dalen, moeten we ons voorbereiden op volatiele olie- en gasmarkten, met eerder hoge dan lage prijzen. Landen zijn meer geneigd om energie, of materialen voor het nieuwe energiesysteem, als geopolitiek drukmiddel te gebruiken. Fossiele producenten maken zich op om nog een laatste keer veel aan fossiele brandstoffen te verdienen. Zij richten hun aandacht vooral op de EU, die nog veel olie en gas verbruikt maar deze nauwelijks meer produceert, en zich niet voldoende voorbereidt op deze situatie.
Ondertussen blijven de markten voor vloeibaar gas (lng) de komende jaren krap, en kan steenkool het stokje niet meer overnemen als de gasprijzen te hoog zijn. Bovendien zijn producenten die het vermogen hebben om tijdelijk meer te produceren (zoals het Groningse gasveld maar ook Rusland) grotendeels weggevallen. Dat maakt de uitdaging om de winter door te komen groter, en doet het belang van opslagen toenemen.
Nederland kan meer lng importeren, en dat is waardevolle vooruitgang. Maar om de leveringszekerheid en betaalbaarheid te garanderen is meer nodig. Het is allereerst raadzaam dat de Nederlandse regering stimuleert dat er langetermijncontracten worden afgesloten voor de levering van lng. Het vertrouwen dat het kabinet nu in de vrije markt stelt om dit te garanderen is misplaatst. De markt voor lng ís namelijk geen vrije markt, omdat het aantal producenten beperkt is en landen als China veel lng met langdurige contracten afnemen.
Daarnaast moet geprobeerd worden om de snelle afname van gasproductie uit kleine velden af te remmen. Het kabinetsplan om sneller gas te winnen op de Noordzee is een laatste kans om een snelle en totale ineenstorting van de Nederlandse gasproductie te voorkomen. Het grootste probleem voor de Nederlandse producenten is de langdurige en onvoorspelbare procedures. Als het hier zeven jaar duurt om een nieuw gasveld in gebruik te nemen, dan gaan internationaal opererende producenten naar een land als Noorwegen waar het maar drie jaar duurt.
Gronings gas
Boven alles is het raadzaam het Groningen-veld niet definitief te sluiten. Noors gas is nu essentieel voor Europa. Maar wat gaan we doen als de Noorse pijpleidingen worden opgeblazen, zoals vorig jaar met Nord Stream gebeurde? Dit is een reëel scenario waar we rekening mee moeten houden.
Daarnaast zijn gasopslagen essentieel geworden voor onze gasvoorziening. Het is van groot belang dat de bestaande opslagen in Norg en Grijpskerk, deel van het Groningen-systeem, blijven functioneren. Achter de schermen beginnen nu de onderhandelingen over het vertrek van de NAM (lees: Shell en ExxonMobil) uit dat systeem (gasveld én opslagen). Het is voor alle partijen beter dat deze onderhandelingen snel tot een goed einde worden gebracht, dat het Groningse systeem eigendom wordt van de overheid (al of niet via Energie Beheer Nederland) en dat de gasopslagen ook een rol krijgen als strategische voorraden.
Met de afname van de Nederlandse gasproductie, voor een groot deel gerelateerd aan Groningen, werd Europa steeds afhankelijker van Russisch gas: tussen 2013 en 2019 steeg het aandeel daarvan van 30 naar 45 procent. De risico’s die hieruit voortkwamen zijn lange tijd niet onderkend. „Voor Nederland acht het kabinet een (langdurige) onderbreking van de gasleveranties uit Rusland onwaarschijnlijk, maar mocht het toch zover komen, dan zal de impact hiervan beperkt zijn”, zo schreef het kabinet-Rutte II in 2016.
Deze benadering heeft bijgedragen aan de ruim 1.000 miljard euro die de 2022 gascrisis de EU heeft gekost. In die energiecrisis vielen zo’n 68.000 doden, schatte The Economist. Hier worden we in Nederland liever niet aan herinnerd, maar laten we die les ter harte nemen.
Bron: NRC, 8 augustus 2023
Related Content
