Ja, de kiezer kan de democratie om zeep helpen

De burger is in staat om via de stembus zijn eigen belangen te schaden en zelfs de democratie om zeep te helpen. Dat is, in mijn woorden, de korte samenvatting van ‘Weerbare Democratie’, een in boekvorm uitgegeven proefschrift van Bastiaan Rijpekerk. Ik moest eraan denken naar aanleiding van de discussie in Polen waar stukje bij beetje de democratische rechtsstaat wordt aangetast.

Direct na het aantreden van de PiS, de Partij voor Recht en Rechtvaardigheid, werden pro-PiS-rechters voor het Constitutionele Hof naar voren geschoven. En nu wordt de onafhankelijke publieke omroep gedwongen tot een pro-regeringskoers. Hoofdredacteuren en vooraanstaande journalisten hebben hun ontslag genomen of protesteren. Ook wordt de greep op staatsbedrijven en de ambtenaren versterkt.

Er waart inderdaad een anti-democratische houding door Europa. In Polen heet dat re-polonisering. Dat moet een einde maken aan het seculiere liberalisme en degelijke conservatieve katholieke waarden in ere herstellen.

Mediacampagnes

Het is niet toevallig dat Polen nu de banden met Hongarije wil aanhalen. Daar is premier Orbán al langer bezig met de invoering van een autoritaire democratie naar Russisch en Chinees voorbeeld. In de grondwetswijziging van 2013 is de rechterlijke macht beperkt en zijn besluiten van het Constitutionele Hof terzijde geschoven. Aanvankelijk wilde Orbán ook politieke mediacampagnes aan banden leggen en de media dwingen ‘objectief’ te berichten. Maar dat pikte de EU niet.

In beide landen trachten autoritaire leiders de media, rechterlijke macht en oppositie door wetswijziging aan banden te leggen. Ik vind het doodeng. Wat de ultieme gevolgen kunnen zijn, valt te zien in Rusland waar president Poetin een klassieke autocraat is geworden. Ook president Erdogan tracht in Turkije stapje voor stapje de democratie om zeep te helpen en een autoritaire staat naar Russisch voorbeeld te introduceren.

De gevolgen voor Europa zijn groot. Dit soort leiders schuift onze waarden opzij en laat zich weinig gelegen liggen aan gezamenlijk Europees beleid, bijvoorbeeld op immigratiegebied. Solidariteit is bij hen passé.

Jaloezie

Dat schaadt de EU ook als vrijhandelszone en kost uiteindelijk welvaart. Het is dus geen wonder dat de overige EU-landen zinnen op sancties tegen deze uit de bocht vliegende leden. Het blijft echter een feit dat de meerderheid van de kiezers dit soort leiders in Polen en Hongarije, maar ook in Rusland en Turkije, aan de macht bracht.

Ik denk dat vooral rechts-radicale partijen elders in Europa met begrip en zelfs met jaloezie naar hun rechtsstaatopheffende collega’s kijken. Het zou mij niet verwonderen dat, als zij daartoe electoraal de kans krijgen, zij ook ten koste van de democratische rechtsstaat hun conservatief-nationalistische agenda erdoor willen drukken. Dat doen ze onder het mom van ‘nood breekt wet’ omdat de zittende elite er een te grote puinhoop van heeft gemaakt.

Ben ik te somber? Ik hoor ook in West-Europese landen uit die hoek te vaak bijtende kritiek op de rechterlijke macht, de media en de politiek van het midden. Het boek van Rijpekerk herinnert ons eraan dat de democratie geen gegeven is. In de democratie mag iedereen zijn stem laten horen. Ook degenen die de democratie om zeep willen helpen.

De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.

Photo credit: More pictures and videos: connect@epp.eu via Foter.com / CC BY