De Najaarspeiling van de HCSS Publieksmonitor Maatschappelijke Stabiliteit laat een dubbelzinnig en waarschuwend beeld zien. Nederland verkeert niet in acute crisis, maar onder de oppervlakte groeit de onvrede en neemt de stabiliteit af.
Gemiddeld beoordelen Nederlanders de maatschappelijke stabiliteit met een 6,1, een lichte daling ten opzichte van de zomer (6,2). Opvallend is dat het aandeel dat een onvoldoende geeft groeit, terwijl een derde een 7 toekent. De balans blijkt fragiel.
Interne spanningen: Waar in de zomer externe factoren, zoals geopolitieke spanningen, nog de boventoon voerden, staan nu interne oorzaken van onvrede bovenaan. 59% maakt zich (veel) zorgen over interne spanningen, een forse stijging ten opzichte van 45% in de zomer. Migratie, culturele verschillen en het functioneren van de overheid zijn de belangrijkste bronnen van zorg.
Zorgen over de werking van de democratie nemen verder toe. Zes op de tien Nederlanders vrezen dat het democratisch bestel minder goed zal functioneren, terwijl meer dan de helft vindt dat hun stem geen verschil maakt. Ruim negen op de tien Nederlanders vindt bovendien dat de regering problemen eerder voor zich uitschuift dan oplost – een duidelijk signaal van groeiende desillusie.
Externe druk: Internationale dreigingen worden nog steeds vaak genoemd, maar zijn iets naar de achtergrond verschoven. Migratie blijft de grootste zorg, gevolgd door afhankelijkheid van buitenlandse energie en grondstoffen. Oorlog in Europa zakt naar de derde plaats. Andere dreigingen, zoals pandemieën en klimaatverandering, worden minder vaak genoemd dan in de zomer.
Subversieve krachten: Ongeveer acht op de tien Nederlanders maken zich zorgen over ondermijnende actoren. Religieus-extremistische bewegingen worden nu het vaakst genoemd, gevolgd door online-extremisme en rechts-extremisme. Het onderkennen van digitale voedingsbodems voor haat en geweld is een nieuwe en opvallende trend.
Weerbaarheid en veerkracht: Tegenover de kritische houding jegens instituties staat vertrouwen in de samenleving zelf. 65% van de Nederlanders vindt dat buren elkaar helpen wanneer dat nodig is. 61% geeft enig tot veel vertrouwen dat Nederland crises kan doorstaan, al ziet men de overheid als traag en verdeeld. Sociale samenhang, vrije toegang tot informatie en zelfredzaamheid worden genoemd als belangrijkste bronnen van kracht.
Conclusie:
De Najaarspeiling van de HCSS Publieksmonitor toont dat maatschappelijke stabiliteit in Nederland weliswaar geen acute crisis vertoont, maar onder de oppervlakte steeds brozer wordt. De groeiende zorgen over interne spanningen, het functioneren van de democratie en het uitblijven van daadkrachtig bestuur vormen een serieuze waarschuwing. Tegelijkertijd vinden Nederlanders veerkracht en vertrouwen vooral dicht bij huis – in hun directe omgeving, niet in instituties.
Onderzoeker Jesse Kommandeur stelt: “Wat deze peiling ons leert, is dat het vertrouwen in politiek en bestuur verder afneemt, terwijl het vertrouwen in een veerkrachtige samenleving blijft. Dat is een dubbelzinnig signaal: we kunnen op elkaar rekenen, maar niet vanzelfsprekend op de overheid.” Daarmee schetst de Publieksmonitor een beeld van een land dat geen crisis ervaart, maar wel steeds kwetsbaarder wordt.
De publieksmonitor is een onderzoekslijn binnen HCSS in opdracht van de strategieafdeling van de Nederlandse politie. De analyses in dit rapport zijn afgerond in augustus 2025. Gebeurtenissen of ontwikkelingen die plaatsvonden in de periode tussen afronding en publicatie zijn niet van invloed geweest op de bevindingen.
- Auteurs: Jesse Kommandeur en Gerben Bakker.
- Met medewerking van: Emma Bokel en Marit Weurding.
- Met dank aan: Jeroen van Lindert (KiesKompas) en Willem Blanken (KiesKompas).
Voor eerdere edities en gerelateerde publicaties, zie:
- HCSS Publieksmonitor Maatschappelijke Stabiliteit | Hoofdlijnen Zomerpeiling 2025
- HCSS Publieksmonitor Maatschappelijke Stabiliteit | Scoping Paper
In een tijd van toenemende geopolitieke spanningen, maatschappelijke onrust en zorgen over de weerbaarheid van democratische instituties, is het van strategisch belang om structureel inzicht te krijgen in hoe burgers maatschappelijke stabiliteit ervaren. De nieuwe HCSS Publieksmonitor Maatschappelijke Stabiliteit biedt dit inzicht door op structurele wijze te meten hoe Nederlanders systeemdruk en veerkracht binnen hun samenleving percipiëren.
Met dit nieuwe instrument wil HCSS bijdragen aan het versterken van democratische weerbaarheid en het maatschappelijk contract in een veranderende wereld. Door de stem van de burger structureel mee te nemen in analyses, wordt het mogelijk om proactiever en effectiever te anticiperen op maatschappelijke ontwikkelingen.
Related Content
