De Alliantie: Drie jaar oorlog in Oekraïne – Het machteloze Europa (deel 3)

De oorlog in Oekraïne heeft zijn tragische derde verjaardag bereikt. Voor BNR dé gelegenheid om de geopolitieke kopstukken van de zender weer bij elkaar te roepen in een alliantie, onder leiding van Liesbeth Staats. In vier afleveringen praten we je bij over deze oorlog. Met in de derde aflevering aandacht voor de positie van Europa.

De geopolitieke kopstukken van BNR:

• Bernard Hammelburg, buitenlandcommentator en presentator van BNR De Wereld
• Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden, oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies en maker van Boekestijn & De Wijk
• Geert Jan Hahn, Europaverslaggever en maker van de podcasts Make Europe Great Again en de BNR Perestrojkast

Europa staat er alleen voor

In deze aflevering bespreken we de positie van Europa. Het waarborgen van de veiligheid in Oekraïne wordt als het aan Amerika ligt primair een taak van Europa. Maar kan Europa dat wel zonder de steun van Amerika? En wat kunnen we doen om samen sterker te staan?

Bron: BNR Nieuwsradio, 21 februari 2025

Vredesmissie Oekraïne? ‘Ik wil niet nóg eens iets als Srebrenica meemaken’

Als de Verenigde Staten hun radicaal-rechtse gedachtegoed naar Europa blijven exporteren, kun je de Europese Unie maar beter optuigen als een militaire alliantie. Dat zegt Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, in de speciale BNR-podcast De Alliantie. ‘Zo langzamerhand ben ik tot de conclusie gekomen: laat maar zitten, die NAVO. En dat heeft vooral te maken met de rol van Amerika.’ 

Het wordt eigenlijk steeds duidelijker dat de NAVO de Amerikanen nauwelijks een moer interesseert. Daarom wordt het tijd om daar als EU lering uit te trekken, zegt De Wijk. ‘Dat betekent dat je in feite moet zeggen dat je de NAVO nog wel laat bestaan, maar dan vooral om gezamenlijke technische standaarden af te spreken, zodat je een beetje kunt samenwerken. Je kunt de EU gewoon optuigen als een militaire alliantie, zelfs volgens verdrag met een ‘Artikel 5-verklaring’, in dit geval Artikel 42.7.’

Zo’n militaire alliantie kan een grote rol gaan spelen in een mogelijke afschrikkingsmacht in Oekraïne. Die coalitie zal grofweg bestaan uit een kern-EU — een soort Weimar-plusconstructie, zoals De Wijk het omschrijft — wellicht aangevuld met een aantal niet-Europese landen die mee willen doen, zoals Australië en Canada. Maar volgens buitenlandcommentator Bernard Hammelburg dreigt dan wel een enorm probleem met de commandostructuur. ‘In Afghanistan bestond ISAF destijds uit 42 landen. Dan wéét je dat het niet werkt.’

Bij een lichte vredesoperatie kan het volgens De Wijk nog wel werken, maar niet als je een grootschalige georkestreerde gevechtsoperatie moet uitvoeren. Dat de VN dat zou moeten doen is lulkoek: de VN kan alleen maar lichte operaties uitvoeren, waarbij wapens vooral worden gebruikt voor zelfverdediging, en misschien hier en daar om vrede af te dwingen. Maar voor een heel grootschalige gevechtsoperatie in een heel groot gebied heb je structuren als die van de NAVO voor nodig – én de Amerikanen.’

Als je kiest voor een dergelijke EU-pluscoalitie is ook Zuid-Korea een interessante optie, zegt Europaverslaggever Geert Jan Hahn. ‘De geschorste president Yoon Suk-yeol, die onlangs probeerde het parlement buitenspel te zetten, was opmerkelijk genoeg een enorm pleitbezorger voor steun aan Oekraïne. En dat kan een interessante optie zijn voor dit verband. ‘Yoon dacht zelfs na over het leveren van dodelijke wapens aan Oekraïne. Zuid-Korea is echt een militaire macht in de wereld.’

Belangrijke rol bij graantransporten

En ook Turkije moet je volgens Hammelburg niet zomaar terzijde schuiven. Het op één na grootste NAVO-lid heeft zich de afgelopen jaren al een paar keer met de oorlog bemoeid, en lang niet alleen negatief. ‘Ze hebben een belangrijke rol gespeeld in de graantransporten.’ Bovendien, zo vult Hahn aan, is Turkije na Rusland en Oekraïne het belangrijkste land aan de Zwarte Zee. ‘En daar speelt het zich toch af. Het belangrijke toezicht op de Bosporus is zelfs in 1936 vastgelegd in het Verdrag van Montreux.’

Voor een aanspreekpunt met de Verenigde Staten kom je in zo’n constructie in eerste instantie uit bij de NAVO-opperbevelhebber, de SACEUR. Dat is per definitie een Amerikaan. En als Trump daar vriendelijk voor bedankt, kan het ook de (plaatsvervangende) D-Saceur worden, zegt De Wijk — dat is standaard een Brit. ‘Dus dan maak je wel gebruik van de NAVO-structuur, onder Britse leiding. Die structuren zijn overigens al zo’n dertig jaar geleden vastgelegd. Maar de Europese Unie moet daar wel een belangrijke rol in spelen.’

Hahn wijst op een questionnaire, in handen van verschillende gerenommeerde media, die de Amerikanen aan Europese hoofdsteden zou hebben gestuurd. Daarin zou een aantal vragen worden gesteld over de bereidheid om bij te dragen aan defensie en steun aan Oekraïne, en de verwachtingen rond de Amerikaanse inzet. Volgens De Wijk is de vermeende eerste vraag, wat een afdoende afschrikking tegen Russische agressie is, in ieder geval een relevante. ‘Want dit is geen vredesoperatie, dit is een afschrikkingsmacht.’

Vragen in de questionnaire

En dat betekent dat Europa troepen moet gaan leveren, zegt De Wijk. En ook daarover zou een vraag worden gesteld in de questionnaire. ‘Als ik het zelf bereken – voor wat het waard is – kom ik voor een waarnemingsmissie uit op 50.000 man. Daar kun je helemaal niet mee optreden. Als je een afschrikkingsmacht wilt hebben, dan heb je misschien wel 200.000 man nodig, over een afstand van twaalfhonderd kilometer. Dat betekent dat de Oekraïners zelf de rest van de grens moeten doen, inclusief de grens met Belarus.’

Het komt er volgens Hahn op neer dat Europa zo snel mogelijk moet komen met iets wat – binnen de eigen mogelijkheden – aansluit bij de Amerikaanse en Oekraïense wensen én een voldoende afschrikwekkende werking heeft richting Rusland. ‘Dat ís nogal een pakket, maar op de een of andere manier moet dat in een mal worden gegoten.’ Dat biedt volgens De Wijk mogelijkheden, kijkend naar de questionnaire. ‘De Amerikanen zetten de deur open naar samenwerking en de levering van capaciteit om dat mogelijk te maken.’

Probleem blijft volgens Hammelburg dat de Amerikanen over het algemeen ook weinig ophebben met Europa: ze vinden het complex, snappen het niet en hebben vooral geen idee met wie ze binnen Europa moeten praten. En dat is precies de reden waarom de questionnaire nu is opgesteld. ‘Ze gooien het in een format, met vragen die concreet beantwoord moeten worden. En als ze die antwoorden hebben, weten ze in ieder geval wat Europa van ze wil, én wat het van ze nodig heeft.’

Uiteindelijk moet dan blijken hoe Europa zijn rol kan spelen in het geheel van onderhandelingen en afschrikkingsmachten. Op zichzelf ‘niet zo’n slechte oplossing’, vindt Hammelburg. Toch houdt Rob de Wijk vooralsnog liever zijn kaarten op de borst. ‘Ik zou er nu geen antwoord op geven, de questionnaire in het geheim beantwoorden en er binnen Europa overleg over voeren. Laat Trump eerst maar een keer duidelijk maken wat voor een missie er moet komen.’

Srebrenica nooit meer meemaken

Eerst moet maar blijken hoe een staakt-het-vuren eruitziet, zegt De Wijk. Dat hangt vooral af van de uitkomst van de gesprekken tussen Rusland en de VS – en hun respectievelijke presidenten Poetin en Trump. ‘Als je als Europa niet mee mag praten, moet je ook geen antwoord geven op de questionnaire. Als je niet precies weet wat voor missie er komt, moet je geen aanbod doen. Ik heb lang geleden aan tafel gezeten toen de discussies plaatsvonden over Srebrenica, en dat wil ik niet nog eens meemaken.’

De Wijk ziet angstaanjagende parallellen met de Bosnische moslimenclave, waar Nederlandse troepen in 1995 ook de garantie hadden gekregen dat de Fransen luchtsteun zouden bieden als dat nodig was. Die is er nooit gekomen. ‘Ook nu zeggen de Britse en Nederlandse regeringen, bij monde van Keir Starmer en Dick Schoof, dat ze toch wel overwegen om mee te doen. Maar dat hebben we de afgelopen decennia zó vaak fout zien gaan. Wij zeggen eerst ja, en vervolgens gaan we kijken of het wel kan. En dat kan écht niet.’

Bron: BNR Nieuwsradio, De Alliantie, 22 februari 2025