Column: Het geheven vingertje werkt niet in Rusland

Wat zou ik hebben gedaan als ik EU-buitenlandvertegenwoordiger Borrell was? Zou ik naar Rusland zijn gegaan? Een ding is zeker, zijn reis werd een publicitaire ramp. In de media en het Europees Parlement viel te horen dat ‘dit niet het goede moment was’. Want de relatie tussen Rusland en de EU was te verslechterd. Ach, het goede moment is er sinds de annexatie van de Krim in 2014 nooit meer geweest. Maar dat is nog geen reden om niet naar Rusland te gaan. Of we willen of niet, dat land is en blijft onze grote buur.

Een ander argument was dat Borrell zich heeft laten schofferen en daarmee de Unie in haar hemd heeft gezet. Tientallen Europarlementariërs drongen in een brief aan commissievoorzitter Von der Leyen aan op zijn aftreden. Hij zou de gevangenneming van Navalny niet hebben veroordeeld en hem niet in de gevangenis hebben opgezocht.

In werkelijkheid vroeg Borrell om zijn ‘onvoorwaardelijke vrijlating’ en toestemming hem in de gevangenis op te mogen zoeken. Borrell werd naar de rechtbank verwezen waar Navalny op dat moment moest voorkomen. Een bezoekje zat er dus niet in.

‘Principiële diplomatie’

Feit is dat Borrell inderdaad geen sterke indruk maakte tijdens de persconferentie met de minister van Buitenlandse Zaken, bulldozer Lavrov. Die schoffeerde Borrell en de Unie door precies op dat moment Duitse, Poolse en Zweedse diplomaten uit te wijzen omdat ze wederrechtelijk aan een demonstratie zouden hebben deelgenomen. Het verwijt was dat Borrell op dat moment had moeten vertrekken.

Ik denk dat het echte probleem dieper ligt en goed illustreert wat het probleem van ons, Europeanen is. In zijn blog schreef Borrell dat hij ging om ‘principiële diplomatie’ te bedrijven. Dat is het soort diplomatie waar ook onze parlementariërs dol op zijn. Borrell wilde een punt maken van mensenrechtenschendingen en de ontmanteling van de rechtstaat. Vandaar dat hij vroeg om een onpartijdig onderzoek naar de moordaanslag op de dissident.

Dit soort politiek van het geheven vingertje is passé. Het klinkt mooi, maar levert niets op als je naar een land gaat dat effectief de banden met de Unie heeft verbroken, en dat het een zorg zal zijn wat we hier denken.

Gemiste kans

Rusland heeft zijn aandacht verschoven naar China, het Midden-Oosten en Afrika, ondanks dat Europa de belangrijkste handelspartner is. Wat Lavrov deed, was pure machtspolitiek die niets van doen heeft met de verheven doelstellingen van Borrell. Als deze reis iets heeft bevestigd, dan is het wel dat je tegenover machtspolitiek, machtspolitiek moet zetten.

Wat dat betreft was het bezoek een gemiste kans. Rusland bood 100 miljoen Spoetnik V-vaccins aan. Daar kun je wat mee. Bijvoorbeeld de vrijlating van Navalny eisen in ruil voor de aankoop van die vaccins. Rusland kan met die vaccins de eenheid in Europa ondermijnen. Het Kremlin weet heel goed dat burgers dat vaccin willen hebben en dat politieke leiders om geopolitieke redenen afhoudend zijn. Borrells bezoek toonde aan dat het terecht is dat burgers dit denken.

Als Rusland met ‘mijn’ voorstel akkoord was gegaan, was dat een opening voor betere relaties. Zo niet, dan was Rusland de publicitaire verliezer. Kortom, ik was gegaan, maar niet met een opgeheven vingertje. 

Rob de Wijk, Trouw, 12 februari 2021

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.