Column: Dit kan wel eens de eeuw van Europa worden, en niet van China

Sancties zijn de standaardreactie op schendingen van de mensenrechten zoals de onderdrukking van de Oeigoeren door de Chinese staat. Helaas werken die sancties zelden. Hoe het wel moet liet Eurocommissaris van Justitie Didier Reynders zien. Hij wil bedrijven die in China zaken doen dwingen met de mensenrechten rekening te houden.

Zo kunnen ze worden gedwongen niet in zee te gaan met leveranciers die van Oeigoerse dwangarbeiders gebruik maken. Het eind vorig jaar gesloten investeringspact met China bevatte al een dergelijke clausule. Dit pact dwong betere markttoegang voor Europese bedrijven af en maakte een einde aan de praktijk van de gedwongen overdracht van technologie als Europese bedrijven joint ventures in China willen beginnen.

In ruil kreeg China zicht op een handelsverdrag dat cruciaal is om in 2028 de grootste economie van de wereld te worden. Maar door de kwestie met de Oeigoeren staan zowel het investeringspact als het handelsverdrag op de tocht. Dit raakt secretaris-generaal Xi Jinping hard en biedt hoop op verandering.

Repressie

Xi overspeelt zijn hand nu al meer dan een jaar. Hij greep de Coronacrisis aan om van de vermeende verdeeldheid van Europa gebruik te maken. Niet alleen in Xinjiang, maar ook in Binnen-Mongolië en in Hongkong nam de repressie toe. Er werden nieuwe stappen ondernomen om de Zuid-Chinese Zee in te lijven. Er kwam een onafzienbare stroom propaganda en nepnieuws uit China over het ontstaan van het coronavirus. Xi voerde een grensoorlogje met India en ging in Europa op koopjesjacht naar farmaceutische bedrijven.

Deze assertiviteit is er mede de oorzaak van dat het Belt and Road Initiative (BRI), de nieuwe zijderoute, steeds meer tegenstand ondervindt. De Europese Unie laat niet meer over zich lopen. Chinese investeringen worden op hun gevolgen voor de nationale veiligheid gescreend en de taal wordt harder. Landen beginnen in te zien dat door investeringen in infrastructuur en hightechbedrijven en controle over havens, politieke invloed wordt gekocht.

Brussel zet economische macht om in regelmacht

Midden- en Oost-Europa zijn gouden bergen beloofd. Maar weinig projecten zijn daadwerkelijk van de grond gekomen. De teleurstelling, mogelijk met uitzondering van landen als Servië en Hongarije, is zo groot dat Litouwen heeft besloten om China de rug toe te keren door uit het overleg van zeventien Europese landen met China te stappen.

Mondiale impact

In een uitgelekt memorandum constateerde een denktank van het Chinese ministerie van Staatsveiligheid dat de verslechterende relatie de Amerikanen en Europanen tot samenwerking zou kunnen dwingen, waardoor alle verworvenheden van het BRI verloren gaan. De door de EU, de Verenigde Staten, Canada en het Verenigd Koninkrijk gezamenlijk opgelegde sancties als antwoord op de Chinese onderdrukking van de Oeigoeren onderstrepen dat die vrees terecht is.

Bovendien loopt Xi stuk op de Europese regelmacht. China krijgt alleen toegang tot de interne markt als het zich aan de regels houdt, die inmiddels mondiale impact hebben. De EU bepaalt wereldwijd regels voor internetprivacy, concurrentie, mededinging en voedselveiligheid. Xi’s ergernis daarover wordt door de Russische president Vladimir Poetin en de Britse premier Boris Johnson gedeeld.

Poetin heeft de EU inmiddels de rug toegekeerd. Johnson moest in ruil voor marktoegang duizenden pagina’s aan regels accepteren en raakte de zeggenschap over Noord-Ierland deels kwijt. De Amerikaanse president Joe Biden deelt de wrevel van zijn voorgang Donald Trump dat de Europese Commissie regels kan opleggen aan Amerikaanse techbedrijven en hun megahoge boetes kan opleggen als zij zich niet aan de Europese regels houden. De EU staat de ambities van deze leiders in de weg.

Schofferingen

Dit laat zien dat Europa allang een supermacht is, ook al zou je dat niet zeggen door de recente schofferingen van buitenlandchef Josep Borrell in Moskou en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in Ankara. De EU functioneert echter anders dan een ‘normale’ supermacht die economische macht in militaire macht omzet. Brussel zet economische macht om in regelmacht. Deze regelmacht en de toegang tot de interne markt worden steeds belangrijker. Dat komt ook omdat in de strijd tussen de grootmachten, militaire macht een steeds minder bruikbaar instrument wordt.

Omdat landen elkaar met kernwapens van militair avonturisme weerhouden, ligt de echte macht bij landen die economische macht omzetten in regels met mondiale impact. De enige die dit kan is de Europese Unie. Het pleidooi van de Spaanse premier Pedro Sanchez en van Mark Rutte om de Europese autonomie op economisch gebied te vergroten past daarin.

De EU maakt bovendien een opmerkelijke transformatie door van een club die nodig is voor economische samenwerking en grensoverschrijdende uitdagingen, naar de beschermer van onze welvaart en manier van leven tegen opkomende supermachten.

Zeker nu Xi, Poetin, Trump en Johnson de slag om Europa glasrijk hebben verloren, is meer optimistisme over de toekomst van de Europese samenwerking op zijn plaats. Sterker, de 21ste eeuw kan wel eens de eeuw van Europa worden en niet die van China. De kans daarop wordt groter als de Europese Unie door middel van handelsverdragen hechtere banden aangaat met Amerika, Azië en Zuid-Amerika. Daarbij gaat het niet meer om een procentje economische groei of chloorkippen, maar om versterking van geopolitieke macht die ook voor de export van onze waarden kan worden gebruikt.

Dit artikel door Rob de Wijk verscheen voor het eerst in NRC.