Door Jonathan Holslag
Het Chinese Ministerie voor Onderzoek en Ontwikkeling huist met ruim drieduizend ambtenaren in een gigantisch gebouw aan de Laan van de Eeuwige Vrede in Peking, naast het nationale museum voor oorlog. Die ligging is interessant omdat het ministerie ondanks het promoten van internationale samenwerking technologie blijft zien als een strijdperk. “In technologische samenwerking is het een beetje als de klassieke strateeg Sun Tzu adviseerde,” legt Li Liu me uit, “Je moet eerst je tegenpartij goed bestuderen, daarna werk je goed samen en vervolgens win je.” Li is een expert in onderzoeksbeleid aan de vermaarde Tsinghua Universiteit. Hij glimlacht zijn bruin gerookte tanden bloot maar meent het in alle ernst.
China heeft de ambitie om in alle technologische sectoren te leiden. Dat is niet zonder succes. Onderzoekers rapporteerden recent te zijn gestart met het inbrengen van bewerkte genen in menselijke embryo’s. In juni onthulde een bedrijf in Wuxi de snelste computer ter wereld. Wat later voltooide China een satelliet-antenne met een doorsnede van een halve kilometer om naar de ruimte te kunnen luisteren. In augustus volgde dan de lancering van een satelliet voor kwantumcommunicatie. Die laatste doorbraak heeft rechtsreeks van doen met oorlog, omdat zij militaire communicatie ondoordringbaar moet maken. Liefst 8 miljard euro wordt er in het programma geïnvesteerd door de overheid en een aantal grote bedrijven.
Ruimtestation
De oorlog om technologie gaat verder dan het ontwikkelen van defensiesystemen. “China,” legt Li uit, “heeft technologie nodig om een sterke industrie te bouwen en de strijd met grote bedrijven te winnen. We willen de Westerse bedrijven evenaren en voorbijsteken. Voor onze overheid is dat een kwestie van strategische veiligheid, maar ook van het herstel van onze leidende rol in de wereld.” De baas van het Chinese Academie voor Wetenschappen, Bai Chunli, zei het als volgt: “Wij streven ernaar het wereldwijde leiderschap te veroveren en de standaard te zetten met eigen intellectuele eigendomsrechten en een eigen hoogtechnologische industrie.”
Het verhaal wordt me bevestigd door Hu Zhijian, een van China’s belangrijkste van de Chinese adviseurs op het gebied van wetenschapsbeleid. Hu spreekt zacht, maar uiterst gestructureerd. “Innovatie is de belangrijkste motor van groei en we willen die innovatie meer op eigen kracht. Tegen 2020 willen we het aantal Chinese patenten verdubbelen, 300 miljard dollar verdienen uit de verkoop van patenten.” Wat zie je dan als de economische sectoren waarin China wil winnen, vraag ik hem. Dan begint hij een opsomming: vliegtuigmotoren, werktuigen voor op zee, ruimtestations voor in de diepe oceaan, landbouwgenetica, kwantuminformatie en “hersenachtige” artificiële intelligentie. “Dit zijn de sectoren waarin de komende eeuw geld verdiend zal worden en wij willen ze als eerste veroveren.” Hoe dat dan gaat gebeuren. “Investeren,” zegt Hu, “Minstens 36 miljard euro per jaar door de overheid alleen al. We willen ook eigen nationale strategische laboratoria, een nationaal programma voor mega-wetenschappen en zoveel mogelijke buitenlandse expertise verwerven.”
“Nationaal”, “eigen”, “zelfstandig”, “strategisch”: het zijn begrippen die steevast terugkomen in het verhaal van Hu. Professor Liu Xielin beaamt dat China inderdaad door zal gaan met het sturen van onderzoek van bovenuit, in functie van strategische belangen. Liu staat de overheid bij vanuit de Chinese Academie voor Wetenschappen. “Eigenlijk is dit een voortzetting van de vier moderniseringen van 1984. Toen wilden we vooral de technologische macht van de Verenigde Staten breken en vandaag is nat niet anders.” Maar is de overheid net niet bezorgd dat teveel sturing leidt tot starheid, probeer ik. “Ja,” antwoord hij, “maar er is ook een probleem van fragmentatie. De overheid wil de controle over strategische programma’s en ze nadrukkelijker koppelen aan het industriële beleid. Voor een stukje zal dat ons toelaten om meer te verdienen aan ons wetenschapsbeleid, maar het risico bestaat inderdaad dat het systeem onvoldoende komaf maakt met de beperkte toegang van kleine privébedrijven tot kapitaal, met het gebrek aan creativiteit in ons fundamenteel onderzoek.” Li Liu, met zijn brede glimlach, stelt het als volgt: “De overheid en de grote staatsbedrijven zijn als broeders. Ze zullen elkaar blijven helpen. De privébedrijven zijn maar stiefbroeders. Internetbedrijven als Alibaba hebben best invloed, maar het blijven toch vooral de grote nationale firma’s die de meeste steun voor hun onderzoek krijgen.”
Technologienationalisme
Technologienationalisme, dat is dus de rode lijn doorheen het innovatiebeleid en de Chinezen schrikken er niet voor terug om dat publiek te maken. “We hebben het geleerd van jullie,” poneert een directeur van het Ministerie voor Onderzoek die liever anoniem wenst te blijven, “Net zoals Duitsland, Japan en de Verenigde Staten in de vorige eeuw, vinden wij dat we op eigen kracht onze industrie moeten uitbouwen. Anders wordt onze natie te kwetsbaar.”
Ik pols bij mijn gesprekspartners hoe we dit vanuit Europa moeten bezien, dat technologienationalisme, gezien onze eigen economische onzekerheid en verwijzend naar de hogesnelheidstreinen die China dankzij Europese nu internationaal begint te verkopen ten kosten van bedrijven als Alstom en Siemens. “Tja,” zegt de ambtenaar, “Europese bedrijven worden deels beconcurreerd met hun eigen Europese technologie. Maar ze hebben die wel vrijwillig met ons gedeeld om geld aan de Chinese markt te verdienen.” Professor Hu toont zich van geen kwaad bewust: “Europa kan nog steeds bijdragen aan de Chinese technologische plannen,” steekt hij van wal, “We zijn actief op zoek naar beloftevolle Europese onderzoekers. Europese bedrijven en universiteiten kunnen steden als Peking en Shanghai helpen om de nieuwe wereldwijde centra voor onderzoek en ontwikkeling te worden. Ze kunnen hun inzichten met ons delen om een goed technologiebeleid te voeren.”
Een vertegenwoordiger van de Europese ambassade in Peking probeert te zalven. “Eigenlijk zijn vooral de Europese bedrijven en universiteiten zelf kortzichtig. De ene wil snel zijn kennis ten gelde maken, de andere wil zichzelf in de kijker werken. China hoeft daar maar op in te spelen. Gaan we als de Amerikanen een deel van onze kennis afschermen? De Chinezen zullen furieus reageren.” Maar dan riposteert een diplomaat van één van de grote lidstaten. “De Europese Commissie is te voortvarend. Het gaat haar om zoveel mogelijk concrete projecten, niet om het verdedigen van de Europese belangen. Zij laat zich veel te gemakkelijk bang maken door Chinese druk. China speelt het hard, dan moeten ook wij het hard spelen.”
Europa
Maar in welke mate ervaart Europa nu de gevolgen van het Chinese technologienationalisme? Om te beginnen haalt Europa bitter weinig inkomsten op uit het verkopen van intellectuele eigendomsrechten aan China. Tussen 2006 en 2015 zijn die netto-inkomsten gestegen van 1 tot amper 3 miljard Euro. Zakgeld dus, zeker vergeleken met de Chinese netto-inkomsten uit het verkopen van hoogtechnologische goederen aan Europa. Die groeiden van 60 miljard naar 80 miljard Euro. Die hoogtechnologische goederen worden overigens steeds minder geproduceerd door buitenlandse bedrijven in China. In 2006 vertegenwoordigden buitenlandse bedrijven 60 procent van de Chinese high-tech-uitvoer. In 2015 was dat nog slechts 45 procent.
In een aantal sectoren waren de gevolgen bijzonder voelbaar. Tussen 2000 en 2006 investeerde de Europese Unie jaarlijks gemiddeld 4 miljard Euro in onderzoek naar hernieuwbare energie, voor een flink deel met geld van de samenleving, China 2 miljard Euro. Maar terwijl de Chinese export van zonnepanelen steeg van 1 miljard Euro in 2006 tot 19 miljard in 2016, bleef de Europese uitvoer hangen rond 1 miljard Euro. Dezelfde evolutie wordt zichtbaar in de machinebouw en de elektronica. Door de technologische opmars begint de Chinese economie steeds meer op die van ons te lijken en dat betekent dus meer competitie. “Op zich is daar niets mis mee,” stelt de Europese diplomaat, “Maar als die technologie ook nog eens gekoppeld wordt aan eindeloze hoeveelheden steun voor de uitvoer, dan zitten we wel met een groot probleem.”
Maar ook in het Chinese bedrijfsleven zijn kritische geluiden te horen. In Garage Café, een trendy bar voor cappuccino-slurpende ondernemers in Zhongguancun, Peking, hoor ik van één van de marketeers van Xiaomi, een beloftevolle speler in de telecom. “De grote bedrijven krijgen alles en wij moeten knokken voor elke investering. Er wordt daardoor nog altijd te veel geconcurreerd op basis van de prijs en niet van de werkelijke innovatie.” Maar zet dus duidelijk geen rem op de ambities van de regering. Er is werk aan de winkel. Tegen 2020, moeten Chinese vorsers nog grote doorbraken forceren in de verkenning van de diepe ruimte, big data, robots, en zeven andere clusters die van strategisch economisch belang zijn.
Dit verslag verscheen in Knack en in Trouw.
Johanthan Holslag werkt op projectbasis samen met HCSS.
Experts
Related Content
