Factsheet | Westerse Aanwezigheid in de Asia-Pacific

De Europese aanwezigheid in de Asia-Pacific / Indo-Pacific is de afgelopen jaren toegenomen. In deze nota bespreken Dr. Paul van Hooft (HCSS) en Dr. Linde Desmaele (Vrije Universiteit Brussel) de militaire en economische aanwezigheid, die ten grondslag ligt aan de diplomatieke aanwezigheid. We bespreken ook hoe de Europese militaire en economische belangen zich verhouden tot de belangen en het beleid van de VS, China en regionale staten. We benadrukken de risico’s en keuzes waar Nederland en andere Europese landen mee geconfronteerd worden.

De toegenomen Europese interesse en aanwezigheid in de regio heeft verschillende verschijningsvormen. Daar liggen een aantal oorzaken aan ten grondslag: (1) toenemende dreigingen voor de verstoring van de maritieme aanvoerroutes en waardeketens; (2) de bredere ondermijning van de internationale rechtsorde; en/of (3) het aanhalen van de banden met de VS.

Enerzijds is er het toenemende economische belang van de regio en de groeiende kans op een verstoring van de handelsroutes tussen Azië en Europa. Door de toenemende Chinese uitdaging voor de internationale maritieme rechtsorde (door zijn territoriale eisen in de Zuid-Chinese Zee en daarbuiten), neemt de kans toe dat zeeroutes worden verstoord waar Europa van afhankelijk is. Verschillende regionale staten in de Indo Pacific bekleden bovendien een sleutelpositie in de wereldwijde technologische waardeketens die de basis vormen voor Europa’s digitale en groene omwenteling.

Anderzijds bestaat het risico dat geopolitieke spanningen in de regio, onder meer tussen de Verenigde Staten en China, meer en meer het multilateraal systeem gaan overschaduwen en ondermijnen. China’s assertieve gedrag ondermijnt ook de internationale rechtsorde in het algemeen. Zoals de Russische inval in Oekraïne laat zien, bestaat het risico dat revisionistische territoriale agressie genormaliseerd wordt. Als kleine- en middelgrote landen zijn Europese landen (en de EU) sterk afhankelijk van een goed functionerend multilateraal systeem waar niet alleen het recht van de sterksten geldt. Ten slotte zoeken Europese staten een manier om de relatie met de VS te versterken, uit vrees dat de VS zich in de toekomst vooral op Azië en de Indo-Pacific zal richten.

Naast deze overkoepelende redenen staan er ook specifieke nationale belangen op het spel, die onlosmakelijk aan Europa als geheel verbonden zijn. Met de overzeese gebieden van Frankrijk in de Stille en Indische Oceanen omvat de Indo-Pacific-regio ook gebieden waar de Europese wetgeving en de rechten en plichten gelden die verbonden zijn aan het EU-lidmaatschap.

Ondanks alle inherente beperkingen en risico’s heeft Europa handelingsperspectieven in de Indo-Pacific. Daarvoor moet zij – evenals Nederland – wel haar doelstellingen scherp stellen.

Deze factsheet is tot stand gekomen in het kader van de samenwerking van de Tweede Kamer met De Jonge Akademie, de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), TNO en de Vereniging Universiteiten van Nederland (UNL).

11 oktober 2022

Auteurs: Dr. Paul van Hooft (HCSS) en Dr. Linde Desmaele (Vrije Universiteit Brussel)