Ethische zorgplicht binnen het Stelsel Bewaken en Beveiligen

Het Stelsel Bewaken en Beveiligen (SBB) heeft als kerntaak het bieden van bescherming aan personen en objecten die door de overheid als risicovol zijn bestempeld. Deze taak is van levensbelang en gaat gepaard met grote verantwoordelijkheden. In opdracht van het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen onderzochten Gerben Bakker en Thijs van Aken de ethische dimensies van deze taak, en de zorgplicht die hieruit voortvloeit.

Binnen het stelsel worden voortdurend keuzes gemaakt over wie, wat en hoe men beveiligt. Deze keuzes zijn niet alleen juridisch en strategisch van aard, maar roepen ook fundamentele morele vragen op. Wie verdient welke bescherming? Wanneer gaat bescherming ten koste van autonomie of kwaliteit van leven? En wat doen we als wet- en regelgeving geen uitsluitsel biedt?

Het rapport stelt dat het huidige SBB onvoldoende is toegerust om structureel met dit soort ethische dilemma’s om te gaan. Beleidsregels en juridische kaders geven richting, maar bieden vaak geen antwoord op morele vraagstukken. Daarom pleiten de auteurs voor een ethisch denkraam: een systematiek die professionals op verschillende niveaus helpt te navigeren in morele complexiteit.

Via workshops en gesprekken met mensen uit het veld is geïnventariseerd welke dilemma’s het meest spelen. Deze komen voor op drie niveaus:

• Stelselniveau: bestuurlijke kwesties zoals transparantie en samenwerking.
• Organisatieniveau: praktische uitvoeringsvragen en de afweging van middelen.
• Professioneel niveau: persoonlijke afwegingen in de dagelijkse praktijk.

Het rapport biedt niet één universele oplossing, maar pleit voor een middenpositie tussen een top-down regelsysteem en een volledig bottom-up cultuur van ethische reflectie. Kernwaarden worden als bindmiddel voorgesteld: gedeelde uitgangspunten die sturing geven zonder verstikkend te zijn. Alleen zo kan binnen een pluriform stelsel een gedeelde ‘ethische taal’ ontstaan.

Deze handreiking is bedoeld als vertrekpunt: een uitnodiging om ethiek te verankeren in het denken en doen binnen het stelsel. Daarmee wordt de kans vergroot op verantwoorde, legitieme en gedragen besluitvorming — juist waar de druk het hoogst is.

***

Auteurs: Gerben Bakker en Thijs van Aken, met medewerking van Sofia Romansky.

Met dank aan: diverse medewerkers van het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen en gespreksdeel-nemers van verschillende partnerorganisaties.

Dit onderzoek is verricht door HCSS in opdracht van het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen. Het vooronderzoek voor dit paper is afgerond in maart 2025. Gebeurtenissen of ontwikkelingen die plaatsvonden in de periode tussen afronding en publicatie zijn niet van invloed geweest op de bevindingen.