Han ten Broeke: Einde van het liberale feestje

Een spotprent van een ‘bejaarde’ president Poetin was de enige referentie die Han ten Broeke kon vinden in zijn krant naar aanleiding van diens levenslange benoeming. Zoveel aandacht besteedde de media aan deze geopolitieke ontwikkelingen tijdens de hectiek vanwege de Corona-uitbraak. Toch is het essentieel om nu werk te maken van de handelingsbekwaamheid van Europa en het geopolitiek bewustzijn, het ‘liberale feestje’ is namelijk voorbij.

Dit betoogde Han ten Broeke, directeur political affairs van HCSS tijdens het 35-jarig jubileum van de NIDV op 11 maart. Ten Broeke opende zijn betoog met de levenslange benoeming die Vladimir Putin zojuist voor zichzelf had geregeld, waarmee deze zich in het gezelschap van Xi Jingping voegde die dat al twee jaar geleden had gedaan. Volgens Ten Broeke laten de leiders van Rusland en China daarmee zien dat autocratisch leiderschap de boventoon voert en dat zelfs Westerse leiders, waaronder die van bondgenoot VS getuige de tweets van president Trump, daar vatbaar voor zijn.

Orde

Ten Broeke plaatst die ontwikkeling tegen de achtergrond van de drie decennia waarin de liberale democratische orde aan de winnende hand leek en democratie en kapitalisme het eeuwige leven leken te gaan leiden. Dat liberale feestje is, aldus Ten Broeke, voorbij in de wereld waarin geopolitieke concurrentie voor snel toenemende onveiligheid zorgt. Na de val van de Berlijnse muur (1989) memoreert de spreker dat de wereld toen “slechts” zestien grensmuren kende en ondertussen alweer 65! Crises als 9/11, de tweede Irak-oorlog, de bankencrisis, die een financiële en een landencrisis veroorzaakte, de opkomst van IS, de annexatie van de Krim en de interventie in Oost-Oekraïne, het Libische drama, de Syrische nachtmerrie, de migratiecrisis van 2015 en Trump en Brexit hebben het idee van open samenlevingen en samenwerking tussen Oost en West grondig verstoord. 

Pijler

In dat licht pleit Ten Broeke voor meer Europese zelfstandigheid en het vergroten van de handelingsbekwaamheid van de EU (“handlungsfahigkeit”). Daarin past een EU buitenlandse politiek die zich beperkt tot buitengrens-politiek. En meer militaire Europese samenwerking binnen de NAVO. Ten Broeke pleit voor een Europese pijler binnen de NAVO. Wat hij op het oog heeft is dat Europa meer ‘strategische soevereiniteit’ herwint op haar strategische rivalen (China, Rusland) en bondgenoten (VS, Turkije). Ten Broeke waarschuwt de aanwezigen voor de term die sluipend in de Haagse burelen wordt gebruikt: ‘strategische autonomie’. Hoezeer het ook van belang is dat de EU minder afhankelijk wordt van de grillen van Trump is hij een groot voorstander van blijvende militaire aanwezigheid van de Amerikanen in Europa. De term ‘autonomie’ wordt gebruikt door mensen die stilletjes denken dat de EU een militaire macht kan vormen zonder de Amerikanen, een gevaarlijk idee dat bestreden moet worden aldus Ten Broeke. 

De kern van het vergroten van de Europese handelingsbekwaamheid ligt, aldus Ten Broeke, in het gegeven dat de EU als een geopolitieke grootmacht moet gaan denken en handelen. Op economisch gebied is het dat al, op buitenlandpolitiek gebied kan het dat worden en op militair gebied moet samenwerking met VS en GB in de NAVO worden verbeterd. 

Soevereiniteit

Tenslotte refereerde Han ten Broeke aan een interview dat hij recent heeft gegeven aan HP/De Tijd waarin hij in 5 punten uiteen zette waaruit de door hem bepleitte “strategische soevereiniteit” dan moet ontstaan:*

1. Unanimiteit EU buitenland en veiligheidsbeleid vervangen door meerderheidsbesluitvorming op de onderdelen: verlengen van opgelegde EU-sancties en uitbreiden van die sancties door mensenrechtenbeleid naar EU-niveau te tillen.

2. De EU raad laten functioneren als (of aanvullen met) een veiligheidsraad inzake instabiliteit aan de buitengrenzen (zoals met interventie Libië destijds), waarbij de intergouvernementele methode (lidstaten EU) moet worden gevolgd en niet de communautaire (EU Brussel).

3. De EU moet het mogelijk maken om, in lastresort, haar economische en financiële sancties te voorzien van extraterritoriale werking, waardoor de macht van onze markt en economie doorwerkt bij het behalen van buitenland- en veiligheidspolitieke doelen. Zoals de Amerikanen dat al doen, zoals na het verscheuren van de JCPoA (Iran-deal). 

4. De EU moet meer verantwoordelijkheid gaan nemen voor het export-beleid en individuele lidstaten minder. Bijvoorbeeld de acht criteria voor wapenexport functioneren niet, Nederland zou direct moeten aansluiten bij een Frans-Duits consensus model waarbij het exportbeleid van de “hoofdaannemer” in een defensie-consortium moet worden gevolgd. Kern is om meer geopolitieke rugdekking te organiseren voor ons exporterende bedrijfsleven anders dan nu gebeurt bij bijvoorbeeld ASML.

5. Er moet een Europese gemilitariseerde buitengrensbewaking komen waaraan ook het VK kan deelnemen, daarbij kunnen zelfs taken van de Amerikanen (6e vloot) worden overgenomen opdat de EU haar eigen buitengrenzen en instabiele omgeving gaat bewaken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in NIDV Magazine, Maart 2020. 

Tekst: Matthijs Olde ; Foto’s: Jelle Zijlstra