De midterm elections brachten een opmerkelijke paradox aan het licht. President Donald Trump trekt stemmen door in te spelen op angsten, maar verliest er nog meer door het bewust creëren van verdeeldheid en het zaaien van haat dat tot geweld leidt.
Door de bombrieven die de afgelopen tijd bij vooraanstaande Democraten werden afgeleverd en de moordpartij in een synagoge in Pittsburgh zijn veel Amerikanen met de neus op de feiten gedrukt.
De gevolgen van het bewust scheppen van verdeeldheid is een les die Europese populisten uit deze verkiezingen zouden moeten trekken. Dat is dan ook meteen het meest positieve gevolg van deze verkiezingen voor Europa.
Kwesties als de muur op de grens met Mexico of de toekomst van Obamacare zijn typisch binnenlandse kwesties die ons niet raken. Het ligt echter voor de hand te veronderstellen dat een president die binnenlands politiek vleugellam is, zijn plaats in de geschiedenisboeken zal trachten te verzekeren door een assertiever buitenlandbeleid. Dat kan hij zonder het Congres.
Het buitenlandbeleid is immers het speeltje van de president. Om zijn beleid uit te voeren moet de Senaat bijvoorbeeld verdragen ratificeren. En juist in die Senaat hebben de Republikeinen hun positie verstevigd.
Pennestreek
Tegelijkertijd heeft de president die Senaat niet nodig als hij van zijn executive orders gebruikmaakt. De Irandeal gericht op het stoppen van het Iraanse atoomprogramma werd door zo’n executive order door Obama gesloten. Vervolgens komt Trump er met een pennestreek vanaf.
Maar de echte test is het INF-akkoord dat de plaatsing van middellangeafstandsraketten in Europa aan banden legt. Dat verdrag is door de Senaat geratificeerd. Toch ligt het niet voor de hand dat deze een rol in het afschaffen van het verdrag zal spelen. De Amerikaanse grondwet geeft aan hoe de ratificatieprocedure moet verlopen, maar heeft geen procedure voor de beëindiging van een verdrag. Bovendien speelt jurisprudentie Trump in de kaart.
Toen zijn voorganger George W. Bush in 2002 het Anti Ballistic Missile-verdrag dat het aantal antiraketraketten aan banden legde om zeep hielp, kon dat niet via de rechter ongedaan worden gemaakt. De dreiging van een nieuwe wapenwedloop met Rusland en China is door deze verkiezingen dus niet verdwenen.
Verbouwing wereldorde
Er is geen enkele reden te veronderstellen dat Trump niet doorgaat met zijn verbouwing van de wereldorde. Trump haat multilateralisme en verdragen. Het Trans Pacific Partnership (TPP) en het Noord-Amerikaans vrijhandelspact Nafta moesten er al aan geloven. Voor TPP kwam niets in de plaats; Nafta is vervangen door een verdrag dat in grote lijnen gelijk is gebleven. Dat laatste geeft hoop. Ook Trump begint te erkennen dat multilaterale handelsverdragen en internationale samenwerking nodig zijn en dat zijn macht beperkt is.
Dit verklaart de geruchten over een ophanden zijnde deal tussen Donald Trump en de Chinese president Xi tijdens de G20-top, eind november in Buenos Aires. Trump zal wel moeten. De Verenigde Staten zelf worden ook getroffen door zijn handelsoorlog. Zo stapelen de sojabonen zich op in North Dakota sinds China die niet meer wil kopen. Niet de gewijzigde politieke verhoudingen, maar de weerbarstigheid van de internationale betrekkingen dwingen Trump uiteindelijk tot een koerswijziging.
De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw