Terwijl Syriërs overal ter wereld feestvierden laaide de eeuwenoude strijd tussen de grootmachten om het strategisch gelegen land weer op. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan wil een noordelijke bufferzone om zo de Koerden uit het grensgebied te houden. Het directe gevolg van de val van Bashar al-Assad was dat door Turkije gesteunde milities slaags raakten met de door de VS gesteunde Koerden. Inmiddels heeft de Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin met zijn Turkse collega gebeld om de zaak niet te laten escaleren. Logisch, want beide landen zijn Navo-bondgenoten.
In centraal Syrië bombardeerden de Amerikanen stellingen van Islamitische Staat (IS). Joe Biden wil niet dat de terreurbeweging gebruikmaakt van de chaos en invloed terugwint.
Staakt-het-vuren
In het zuiden rukte Israël op in de verboden disengagement zone tussen Syrië en de door Israël bezette Golanhoogten. Bovendien vernietigde Israël oorlogsschepen en andere doelen van de Syrische krijgsmacht. Want Israël twijfelt over de bedoelingen van de nieuwe leiders in Damascus. Maar de VN protesteerden omdat de militaire acties een vreedzame machtsoverdracht zouden kunnen frustreren.
Ondanks de chaos is het wel mogelijk een voorlopig lijstje van verliezers en winnaars op te stellen. Iran, dat de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober 2023 toejuichte, verliest met Assad zijn bondgenoot. Israël bombardeerde Iran meerdere malen en rekende af met de belangrijkste pro-Iraanse, Libanese strijdgroep Hezbollah, die via Syrië werd bevoorraad.
Dit raakte ook Hamas in Gaza dat nu open zou staan voor een staakt-het-vuren. Inmiddels stelt Irans anti-Israëlische As van Verzet weinig meer voor. Alleen in Irak en Jemen zitten nog ongeschonden pro-Iraanse milities, maar die vormen voor Israël nauwelijks een bedreiging.
Positie van Amerika versterkt
De andere grote verliezer is Rusland. Al sinds de Sovjet-Unie is Syrië een bondgenoot. Een pro-Russisch Syrië was in de regio altijd een tegenwicht voor Amerika. Vladimir Poetin probeert nu Hayat Tahrir al-Sham (HTS) te paaien, de nieuwe machthebbers in Syrië, maar tot vorige week bombardeerde hij nog hun stellingen. Ik kan me daarom nauwelijks voorstellen dat HTS Poetin ter wille zal zijn. Daardoor kan Poetin zijn bases in Syrië kwijtraken, waaronder de marinebasis Tartus. Rusland brengt nu al troepen en schepen in veiligheid.
Als HTS Poetin niet ter wille is, dan verliest hij zijn militaire positie in de Middellandse Zee. Deze is cruciaal voor de uitvoering van zijn megalomane idee van een ‘rechtvaardige’ wereldorde waarin de positie van Amerika is verzwakt.
Als HTS bovendien, bijvoorbeeld in ruil voor Amerikaanse en Europese steun, een gaspijpleiding tussen Qatar en Turkije toestaat is de vernedering compleet. Want die pijpleiding raakt de Russische gasexporten hard. Onder Assad kon die pijpleiding nog worden tegengehouden.
Mits Syrië niet wegzinkt in chaos en een tweede Libië wordt, en Biden het in zijn nadagen als president handig speelt, wordt de positie van Amerika versterkt. Het afgelopen weekeinde was er al overleg met de top van HTS. Het zou mij niet verbazen als Biden snel besluit hen van de terroristenlijst te halen. Minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken hintte daar al op. Een goede relatie met de nieuwe machthebbers is een vernedering voor Poetin en drijft de Russen Syrië uit. Poetins gedroomde nieuwe wereldorde krijgt daarmee een megaklap die tot in Oekraïne zal doordenderen.
Rob de Wijk, Trouw, 12 december 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
