Onze buitenlandpolitiek is ‘vredelievend, transparant, voorspelbaar, consistent, pragmatisch en gebaseerd op de universele normen van het internationale recht, het verlangen naar wederzijdse internationale samenwerking en het gezamenlijk oplossen van internationale problemen’. Met ‘normen’ wordt overigens bedoeld: niet-inmenging in elkaars binnenlandse aangelegenheden, respect voor mensenrechten en zelfbeschikking.
Klinkt als het nieuwe buitenlandbeleid van Nederland? Als minister Wopke Hoekstra dergelijke volzinnen had laten optekenen, zou iedereen dit normaal vinden. Zij komen echter uit het zojuist verschenen ‘Concept voor het Buitenlandbeleid’ van Rusland.
Je vraagt je af waarom Poetin het aandurft dergelijk proza op papier te zetten. De illegale oorlog in Oekraïne woedt immers nog in alle hevigheid. Toen ik deze vraag in mijn dagelijkse podcast met Arend Jan Boekestijn opwierp en kritisch beantwoordde, volgde op Twitter de gebruikelijke scheldkanonnade. Ik zou anti-Russische propaganda verspreiden, door de Navo en de Amerikanen worden betaald en doof zijn voor andere visies. Het regende adhesiebetuigingen voor Poetin. Russische trollen en een dubieus gezelschap van meelopers en nuttige idioten bleken bewust of onbewust onderdeel van de Russische propagandamachine te zijn geworden.
Mij bleek al eerder dat de verdraaiing van de werkelijkheid ook in Nederland aanhangers kent. Ontelbare malen hoorde ik dat ook wij verantwoordelijk zijn voor deze oorlog omdat de Navo werd uitgebreid terwijl Rusland beloofd was dat niet te doen. Als je zegt dat er nooit zo’n overeenkomst is getekend, wordt dat niet geloofd. En dat dit geen reden is om Oekraïne binnen te vallen, ook al zou die toezegging zijn gedaan, wordt weggewuifd.
Onder druk van Russische propaganda is deze stelling geëvolueerd tot een ‘feit’ waarmee de westerse agressie wordt aangetoond. Aan zijn buitenlandbeleid voegt Poetin nu een nieuw element toe: het Westen, dat door een steeds machtiger Rusland wordt uitgedaagd, vecht om behoud van zijn positie. In het concept valt te lezen dat Europa en Amerika al jaren bezig zijn met een ‘hybride oorlog’ waartegen Rusland zich wel moet verzetten.
Dit past binnen de verandering van Poetins retoriek in het afgelopen jaar. Eerder benadrukte hij dat Oekraïne geen recht heeft op zelfstandigheid. Nu verkoopt hij de oorlog als antwoord op een existentiële dreiging van ‘Amerika en zijn satellieten’ tegen Rusland.
Precies daarom mag het belang van Poetins nieuwe concept niet worden onderschat. Hij beschuldigt Europa van een ‘agressieve politiek’ tegen de soevereiniteit van Rusland. Die politiek is volgens hem gericht op het ondermijnen van de stabiliteit en het behalen van economische voordelen. Daarom moeten niet alleen de soevereiniteit, de territoriale integriteit en de Russische morele waarden worden beschermd, maar ‘condities worden gecreëerd’ voor het beëindigen van die anti-Russische houding.
Dit klinkt als een verkapte oorlogsverklaring. Die oorlog wordt overigens al op het internet gevoerd en is gericht op het ondermijnen van de stabiliteit van de Europese Unie en de Navo.
De grote vraag is of dit een opmaat is voor militaire acties tegen Europa zelf. Poetins nieuwe concept sluit dat niet uit en is de logische consequentie van zijn verwrongen idee dat ‘Amerika en zijn satellieten’ de aanval al hebben ingezet.
Rob de Wijk, Trouw, 6 april 2023
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
