Het Nibud moet ervoor zorgen dat mensen niet in de financiële problemen komen. Onlangs constateerde deze club dat een aanzienlijk deel van de bevolking bij de dag leeft en dat een deel van de onmacht om te sparen genetisch bepaald is.
Kortetermijngerichtheid, gebrek aan zelfcontrole en de verleiding van snelle beloningen blijken velen slecht te kunnen weerstaan. Daarmee wordt erkend dat het idee dat alle mensen rationele wezens zijn die heel goed hun eigen afwegingen kunnen maken een fictie is.
Populistische politici weten dit al heel lang. Zij paaien kiezers met mooie praatjes en beloven dat alles beter gaat wanneer zij aan de macht komen. Een grote groep kiezers blijkt daar dus in te tuinen.
Autocratie
Ik moest daarom aan het Nibud-rapport denken bij de uitslag van het referendum dat de Turkse president Erdogan toestaat om zijn land van een democratie in een autocratie te veranderen. Mensen stemden voor in de verwachting dat het land van de ene op de andere dag veiliger en welvarender wordt.
Ook de Britten werd wijsgemaakt dat met de Brexit het paradijs op aarde zou aanbreken. Migranten en de knellende regels van Brussel stonden het geluk van het Britse volk immers in de weg. Eenmaal soeverein zou een schitterende tijd aanbreken waarin de wereld weer om het glorieuze Britse Rijk zou draaien. Inmiddels zijn de problemen zo groot geworden dat nieuwe verkiezingen zijn uitgeschreven.
En dan Trump. Ook hij maakte de kiezers wijs dat Amerika weer groots wordt en dat hun veiligheid en welvaart wordt vergroot. Kompels wordt wijsgemaakt dat ze hun baan terugkrijgen, terwijl kolen overal in de ban worden gedaan.
Wat het Turkse referendum, de Brexit en de verkiezing van Trump gemeen hebben, is dat ze de uitdrukking zijn van hetzelfde fenomeen. Een deel van de bevolking loopt achter leiders aan die snelle oplossingen voor hun problemen beloven. Zij geloven dat als de soevereiniteit van hun land wordt hersteld, zij automatisch veiliger en welvarender worden.
Droombeeld
Het is helaas een droombeeld. Waarom? Omdat de uitdagingen te groot zijn en de wereld door en door verknoopt is. Landen die hun eigen koers varen en zich niet willen aanpassen aan de buitenwereld, blijken de slechtst presterende. Noord-Korea is het meest extreme voorbeeld.
Het Turkse referendum, de Brexit en de verkiezing van Trump maken bovendien duidelijk dat een minieme meerderheid discontinuïteit van het bestuur kan afdwingen. Daardoor verandert de positie van een land fundamenteel. Turkije verlaat het kamp van de democratieën, het Verenigd Koninkrijk keert zijn rug naar Europa, en de Verenigde Staten worden protectionistisch en leiden de wereld niet langer.
In alle drie de gevallen wordt met de belangen van bijna de helft van de bevolking geen rekening meer gehouden. Daardoor dreigt verdere polarisatie en verdere verzwakking van de staat. Het gevolg is minder veiligheid en minder welvaart. Precies het tegenovergestelde van wat die nieuwe leiders beloofden. Dit soort leiders overzien zelf de consequenties van hun daden niet, of zijn politieke opportunisten die voor eigen gewin misbruik maken van de goedgelovigheid van kiezers. Dit maakt hen feitelijk ongeschikt om te leiden.
De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.
Photo credit: BrookingsInst via Foter.com / CC BY-NC-ND